Mirzo ulug bek nomidagi

lnternalizm tamoyiliga ko‘ra: fanning rivojlanishi ichki determinatsiya bilan tavsiflanadi,\ ya’ni ilmiy bilishga ichdan xos bo‘lgan qonuniyatlar bilan belgilanadi.

СSsientizm fan-texnika taraqqiyotining ijobiy jihatlarini mutlaqlashtiradi.

Antissientizm falsafiy bilishni ilmiy bilishdan ajratadi, m i ilmiy bilish bilan muvofiq emas, deb e’lon qiladi, u oqilonalikni kamsitadi va mistika, intuitsiya, iroda va shu kabilami mutlaqlashtiradi.

35

36


Fanning


funksiyalari

I		l
Haqiqiy bilimni	Loyihalash-	Madaniy-texnologik
1yaratish 1unksiyasi	konstruksiyalash	funksiyasi
	funksiyasi

ijtimoiy tartibga	bunyodkor kuch	siyosat vo sitasidagi
solish funksiyasi	funksiyasi	funk:iiyasi

37

Fan rivojlanishining asosiy


bosqichiari


,-----

1. Miloddan awalgi I ming	3. XIX asr oxiri XX asming
yillikdan XVI asrgacha bo‘lgan	70-yillar fani noklassik fan davri
davr ilk fan davri	deb ataladi

I 2. XVI-XVH asrlar - 1 ilmiy	4. XX asming 70-yillarida fan
inqilob davri bo‘lib, u klassik	rivojlanishida yangi bosqich
fan davri deb nomlanadi va XIX	boshlanadi
asrgacha davom etadi

38

Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar

1 Fan nima?

0. 
   Fan funksiyalarining o‘zaro aioqadorligi va farqi
   

0. 
   Hozirgi vaqtda fan awalo, qanday hodisa sifatida namoyon bo‘ladi?
   

0. 
   Fanning madaniy-texnologik funksiyasining mohiyati va mazmuni nimada?
   

0. 
   XX asr oxirida yer yuzidagi olimlar soni necha kishidan oshib
   

ketdi?

0. 
   XVIII-XIX asrlardagi qanday jarayon fanning bevosita bunyodkor kuchga aylanishi uchun moddiy negiz bo‘lib xizmat qildi?
   
1. 
   Pol Dirakning «Tenglamalar go‘zalligi ularning eksperiment bilan muvofiqligidan muhimroqdir» prinsipi (Esse).
   
2. 
   Fan taraqqiyotining asosiy bosqichlari (Esse).
   

Bilim va ko‘nikmaIarni baholash materiallari

0. 
   «Fanning takomillashuvini biron-bir odamning qobiliya yoki uddaburonligidan emas, balki bir-birining o‘rniga keluvchi ko‘plab avlodlarning izchil faoliyatidan kutish lozim» fikr mualifi?
   

0. 
   Frensis Bekon
   
1. 
   A.Toynbi
   

0. 
   E.Agatstsi
   

G)J.Bemal

0. 
   Fanda eng nufuzli mukofot qanday mukofoti hisoblanadi?
   

0. 
   Nobel mukofoti
   
1. 
   Bir aklat miqdorida pul olish
   

0. 
   Fahriy yorliq olish
   

0. 
   Rag‘batlantirish
   

0. 
   A.Toynbi taklif qilgan tasnifga ko‘ra sivilizatsiyaning necha tipi farqlanadi?
   

0. 
   21
   

0. 
   20
   

0. 
   22
   
1. 
   23
   

39

0. 
   Texnogen rivojlanishning madaniy matritsasi necha bosqichdan o‘tadi?
   

A) Uch, oldindustrial, industrial va postindustrial B) Uch, madaniy-falsafiy, bunyodkor, ijtimoiy kuch V) Uch, tavsiflash, tushuntirish, prognoz

G) Uch, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy

0. 
   Fanni kimlar rivojlantiradi?
   

0. 
   Olimlar hamjamiyati
   
1. 
   Studenlar
   
2. 
   Abuturentlar
   
3. 
   Kitob
   

0. 
   Hozirgi zamon fani qanday fan deb ataladi?
   

0. 
   Katta fan
   

0. 
   Kichik fan
   

0. 
   0 ‘rtacha fan
   
1. 
   Sayoz fan
   

0. 
   XX asr oxirida yer yuzidagi olimlar soni necha kishidan oshib
   

ketdi?

0. 
   6 mln B) 4 mln
   

0. 
   3 mln
   
1. 
   5 mln
   

0. 
   Fan jamiyatning iqtisodiy ehtiyojlarini qondirish uchun o‘z imkoniyatlarini nimada ro‘yobga chiqaradi?
   
   0. 
      Bevosita bunyodkor kuch funksiyasida
      
   1. 
      Qonuniyatlar dinamik
      
   2. 
      Falsafiy asoslar
      

0. 
   Loyihalash-konstruksiyalash funksiyasiga
   

0. 
   Mafkura fanga munosabatning quyidagi modellarida amal qiladi...
   
   0. 
      Qoralash, befarqlik (u yoki bu fan o‘z holicha rivojlanishiga yo‘l qo‘yib beradi); rahnamolik va ekspluatatsiya qilish
      

0. 
   Befarqlik
   
1. 
   Rahnamolik va ekspluatatsiya qilish
   

G) Qoralash

40

0. 
   Texnogen sivilizatsiyalar nechinchi asrlarda Yevropa mintaqasida texnogen jamiyatlar paydo bo‘lishi munosabati bilan yuzaga kelgan?
   

0. 
   XV-XVII
   
1. 
   XIII-XIV
   
2. 
   XVI-XVII
   

0. 
   X-XII
   

0. 
   U ancha agressiv bo‘lib, ko‘pgina eski madaniy an’analarning halokatiga sabab boMadi nima haqida so‘z ketyapti?
   
0. 
   Texnogen sivilizatsiya
   

0. 
   Loyihalash-konstruksiyalash funksiyasi
   
1. 
   Bevosita bunyodkor kuch funksiyasi
   

0. 
   . G) Tavsiflash, tushuntirish, prognoz
   

0. 
   Fanning quyidagi uch ijtimoiy funksiyasini qayd etish mumkin?
   
0. 
   Fanning madaniy-falsafiy funksiyasi; bevosita bunyodkor kuch funksiyasi; ijtimoiy kuch funksiyasi
   

0. 
   Ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

V) Tavsiflash, tushuntirish, prognoz

0. 
   Oldindustrial, industrial va postindustrial
   

0. 
   Fan o‘zini qaysi funksiyasida davrimizning olamshumul muammolarini (tabiiy resurslarning kamayishi, atmosferaning ifloslanishi, ekologik xavf miqyosini aniqlash) hal qilish chog‘ida namoyon etadi?
   

0. 
   Ijtimoiy kuch funksiyasida
   
1. 
   Madaniy-falsafiy funksiyasi
   

0. 
   Bevosita bunyodkor kuch
   

0. 
   Loyihalash-konstruksiyalash funksiyasiga
   

0. 
   Qaysi funksiyasi fan binosini quruvchi asosiy funksiya hisoblanadi?
   
0. 
   Haqiqiy bilimni yaratish funksiyasi
   
1. 
   Bevosita bunyodkor kuch
   
2. 
   Fanning madaniy-falsafiy funksiyasi
   

G) Loyihalash-konstruksiyalash funksiyasiga

41

0. 
   Haqiqiy bilimni yaratish funksiyasi qaysi mezonlarga boMinadi?
   
0. 
   Tavsiflash, tushuntirish, prognoz
   
1. 
   Madaniy-falsafiy, bunyodkor, ijtimoiy kuch
   
2. 
   Oldindustrial, industrial va postindustrial
   
0. 
   Ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

0. 
   Fan, qanday munosabatlarni o‘z ichiga oladi?
   

0. 
   Ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

0. 
   Ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida, ko‘p sonli munosabatlar, shu jumladan iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

0. 
   Uch, oldindustrial, industrial va postindustrial
   

0. 
   loyihalash-konstruksiyalash funksiyasiga
   

0. 
   Texnogen sivilizatsiya yuzaga kelganiga necha yildan sal ko‘proq vaqt bo‘lgan?
   
0. 
   300
   

0. 
   200
   

V)100

0. 
   400
   

0. 
   Mafkuraning xususiyatlari qatoriga mafkurachilar uning haqiqatni ataylab buzib ko‘rsatishiga nimani kiritadilar?
   
0. 
   Dogmatizm, murosasizlik, falsifikatsiyalanmaslik
   
1. 
   Loyihalash-konstruksiyalash funksiyasiga
   

0. 
   Mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

0. 
   Oldindustrial, industrial va postindustrial
   

0. 
   Fan qanday munosabatni shakllantiruvchi eng kuchli omil sifatida namoyon bo‘ladi?
   
0. 
   Ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida, ko‘p sonli munosabatlar, shu jumladan iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy;
   

0. 
   Institut; metod; ilmiy an’analaming shakllanishi; ishlab chiqarishning rivojlanish omili
   

0. 
   Dogmatizm, murosasizlik, falsifikatsiyalanmaslik
   
1. 
   Qoralash, befarqlik (u yoki bu fan o‘z holicha rivojlanishiga yo‘l qo‘yib beradi); rahnamuf ana ekspluatatsiya qilish
   

0. 
   Fan qanday uch asosiy shakl-shamoyil sifatida tushuniladi?
   

0. 
   Fan bilim, faoliyat, ijtimoiy institut
   

42

В) Yo faoliyat shakli, yo muayyan fanga doir bilimlar tizimi yok majmui, yo ijtimoiy institut

0. 
   Fanning madaniy-falsafiy funksiyasi; bevosita bunyodkor kuch funksiyasi; ijtimoiy kuch funksiyasi
   

GO Qoralash, befarqlik (u yoki bu fan o‘z holicha rivojlanishiga yo‘l qo‘yib beradi); rahnamolik va ekspluatatsiya qilish

0. 
   Fan asoschilaridan kim fan tushunchasiga amalda ta’rif berish mumkin emasligini qayd etib, fanning mohiyatiga yaqinlashish imkonini beruvchi yo‘IIarni belgilaydi?
   

0. 
   E.Agatstsi
   

0. 
   A.Toynbi
   

0. 
   J.Bemal
   

“ G) Frensis Bekon