Mirzo ulug bek nomidagi

Ong strukturasida oqilonalik. Klassik fan kontekstida oqilonalik ongning oliy qobiliyati sifatida tushuniladi, tushunchalar va mantiqiy

193

apparat bilan bog'liq oqilona fikrlash esa ongning barcha strukturaviy xususiyatlaridan ustun qo ‘yiladi. Bu holda oqilonalik boshqa tushunchalar olamiga tushib qoladi va ong, bilish, bilim bilan bir qatorda turib, ulaming umumiy va uzviy belgisi deb hisoblanishga da’vogar bo‘ladi.

Ong strukturasining oqilonaligi muammosi so‘nggi yillarda bilimning turli sohalariga sistemali-strukturaviy metod faol kirib kelishi munosabati bilan yuzaga keldi. Garchi XX asrda ongni «bevosita idrok etuvchi», tushunuvchi, «o‘zini va o‘z negizini biluvchi» deb ta’riflash odat tusini olgan boisa-da, ayni shu XX asr sistemali-strukturaviy tahlilni tilshunoslik, madaniyatshunoslik, etnografiya va sotsiologiyaga nisbatan tatbiq etdi. U tadqiqotchilik faoliyatining murakkab sohasi - inson ongiga ham kirib keldi va uni mumkin qadar oqilonalashtirdi. Ma’lumki, har qanday struktura elementlaming mavjudligini, ulaming o‘zaro ta’siri, bir-birini bo‘ysundirishi va ierarxiyasini nazarda tutadi.

Struktura (lotincha - tuzilish, joylashish, tartib) obyektning yaxlitligini va har xil tashqi va ichki о ‘zgarishlar sharoitida о ‘ziga о ‘zi muvofiqligini ta ’minlovchi uning barqaror aloqalari majmuini ifodalaydi.

Oqilonalikning haqiqiy maqomini aniqlash va uning tuzilishini o‘rganish uchun ongni tahlil qilishga nisbatan sistemali-strukturaviy metoddan foydalanish ong «g‘isht va sement»dan iborat qurilma sifatida talqin qilinishini anglatmaydi. Empirik jihatdan ong hissiy va aqliy obrazi aming uzluksiz o‘zgaruvchi majmui sifatida namoyon bo‘ladi.

Tadqiqotchilar ong tuzilishini o‘rganishga kirishar ekanlar, ular doim ajabtovur bir vaziyatga duch keladilar. Ong hissiy va o‘ta ta’sirchan obyekt sifatida o‘zini aniq-ravshan namoyon etadi, biroq shunga qaramay, o‘zini bevosita tahlil qilish imkonini bermaydi. Bir tomondan, ongni uning moddiy substrati ~ bosh miyasiz va ongning mazmunini aks ettiruvchi materiyasiz tasawur qilish mumkin emas. Boshqa tomondan, ongni substratning о ‘zi - bosh miyaga ham, materiyaga ham bog'lab bo ‘Imaydi. Hatto eng mohir anatom ham nervni miyagacha kuzatib, toy g‘ular va fikrga yo‘l ochuvchi dastlabki asosga yaqinlasha olmaydi.

Ong tabiatini tushuntiruvchi kamida ikkita yondashuv mavjud.
Birinchi yondashuv fransuz ratsionalist faylasufi Rene Dekart nomi bilan bog'liq. JJ ongni insonning sezgilar, idrok xotira, emotsiyalar, iroda, fikrlar, mulohazalar, tilni, shuningdek, narsalaming obrazlarini о ‘zida mujassamlashtiruvchi berk ichki dunyosi deb tushunishni taklif