Mirzo ulug bek nomidagi

Birinchi noyob ixtiro olov. Insoniyat tarixida birinchi noyo Ixtiro sifatida о ‘zining isitish, yoritish, pishirish bilan bog'liq xossalarga

1Qarang: Barnett H.G. Innovation: The Basis of culture change. - N.Y., 1953

1 Пригожин А. И. Современная социология организаций - М., 1995 - С. 185..

1 Freeman С. Preface to Part II// Dosi et al. ( 1988b: 10).

171

ega bo ‘Iganligi uchun «olov» tan olingan. Odamlar olovning isitish, yoritish, o'simlik va hayvonlardan tayyorlangan ovqatga o‘zgacha ta’m berishini nihoyatda erta aniqlaganlar. Ocrmon yong‘inlari yoki vulqon to‘lqinlari natijasida paydo bo‘lib, odamzodni dahshatga solgan yowoyi olovni inson g‘orga olib kirgan va uni o‘ziga xizmat qildirgan. Shu darvdan boshlab olov insonning doimiy hamrohiga aylangan. Uzoq yillar davomida inson tabiiy olovdan uy xo‘jaligida foydalangan keyinchalik inson daraxt o‘ymakorligi bilan shug‘ullanish jarayonida tasodifan ikkita shoxchaning uchini bir biri bilan ishqalantirishi natijasida olovni yaratgan.

0. 
   G'ildirak va arava. Insoniyat dastlab u yoki bu og‘ir jismni joydan joyga ko‘chirishda ularning tagiga daraxt shoxini qo‘ygan (balki o‘shandayoq aylanuvchi jism xossalari ixtiro qilingandir). Darhaqiqat, daraxt shoxi u yoki bu sababga ko‘ra markazda ingichkaroq bo‘ladi, u og‘ir yuk tagida tekis harakatlangan. Buni sezgan inson keyinchalik daraxt shoxi markazini maxsus ingichkalashtirgan. Qadimgi odamning bu ixtirosi yangi avlod ustalari tomonidan takomillashtirilgan va g‘ildirak ixtiro qilingan. G‘ildirak dastlab yog‘ochdan yasalgan, temiming ixtiro qilinishi g‘ildirak va aravadan foydalanishdagi noqulayliklarga yakun yasagan. Bu texnika taraqqiyotidagi muhim dalil qadam bo‘lgan.
   

0. 
   Yozuv- insoniyat tarixini о ‘rganish, saqlash va qayta ishlashda muhim voqelikdir. Yozuvning dastlabki belgilar shakli eramizdan oldingi 4 ming ilgari paydo bo‘lgan(yig‘ilgan shox-shabbalar gulxan tutuni, o‘q yoy). Keyinchalik, ma’lumotni etkazish bilan bog'liq bu sodda usullar takomillashgan. Masalan, Qadimgi Inklar sugunchalar yordamidagi yozuvni ixtiro qilgan. Buning uchun turli rangdagi inklardan foydalanilib, ular bir-biriga bogiangan va shoxchaga ulashgan. Shu tarzda «xat» manziliga jo‘natilgan. Inklar shu yo‘sinda qonunlami, she’rlami va muhim voqealami qayd qilganlar. Biroq haqiqiy yozuv alohida grafik belgilar tarzida ma’lumotni etkazish usuli piktogrammadir. Piktogramma bu narsa voqea va hodisalarni rasmlarda ifodalashdir.
   

Tosh asrining so‘ngi davrida piktogramma turli xalqlarda keng tarqalgan. Piktogrammaning takomillashuvi natijasida muayyan tushun-chani o‘zida ifodalovchi shartli belgilar paydo boigan (masalan, qo‘l-ning qovushtirilishi almashish belgisi). Bunday belgilar ideogramma-lardir. Yozuvning navbatdagi muhim bosqichi ireoglifli yozuvdir. Dastlab, u Qadimgi Misrda paydo boMgan keyinchalik ierogliflardan

172

Uzoq Sharqda, Xitoy, Yaponiya va Koreyada foydalanilgan. Yozuvni u'rganish uchun bir necha ming belgilami eslab qolish talab qilingan shuning uchun kam sonli qadimgi odamlar yozish va o‘qishni bilganlar.

Miloddan awalgi 2 ming ilgari finikiylar harfli tovushli alfavitni ixtiro qilganlar va bu boshqa xalqlar alfaviti uchun namuna hisoblangan. Finikiylar alfaviti har biri alohida tovushni ifodalovchi 22 ta unli tovushdan iborat bo‘lgan. Keyingi 4-5 ta eng mashhur alfavitlar finikiy alfavitidan paydo bo'lgan.

0.