Mirzo ulug bek nomidagi

223

yaratiladi va determinizmni indeterminizm bilan almashtirish istagi paydo bo'ladi.

Xulosalar. Institutsional determinizmga muvofiq, ijtimoiy voqelik determinizm tamoyili amal qiluvclii umumiy darajadagi munosabatlar va harakatlarnigina o‘z ichiga oladi, xususiy darajada esa fizik, biologik, psixologik, madaniy, diniy va boshqa xil omillaming murakkab birikmasi hukmronlik qiladi. Ayrim o‘zaro aloqalaming xususiyatlari ayni shu omillar birikmasi bilan belgilanadi.


Tajribaviy amaliy matnlar

Ochiq, yopiq, universal, maxsus, yumshoq, o‘ta oqilonalik; induktivistik model ; deduktivistik model; evolyutsionistik model; to‘rsimon model; realistik model, noklassik ilmiy oqilonalik, oqilonalikning postnoklassik qiyofasi.

Qo‘shimcha va tusbuntiruvcbi matnlar


Bilish bilimsizlikdan bilimlilikka, bir bilimdan yanada chuqurroq boigan boshqa bilimga o'tish sifatida amalga oshiriladi. Bu jarayon bir-biri bilan bog'langan ko‘p sonli holatlar va jihatlardanterkib topadi.


V -
Hissiy bilishning


asosiy shakllari .
sezish idrok etish tasawur qilish

224

Irratsionallik - aql bilan bilish mumkin bo‘lmagan, mantiqiy fikrlashga muvofiq kelmaydigan narsalar va hodisalar. Unga mantiqni o‘zgartirish, uni fxkrlashning yangicha shakllari bilan boyitish yo‘li bilan barham beriladi.


Oqilona bilishda inson abstraksiya yordamida hodisalar vajarayonlaming ikkinchi darajali jihatlarini mavhumlashtiradi, ya’ni tashqi dunyoni va insonning o‘zini belgilovchi aloqalar, bog‘Ianishlar va o‘zaro aloqani anglab yetadi.


Fallibilizm (xatolilik) tamoyili: inson bilimlari voqelik bilan mutlaqo muvofiqlik holatiga, ya’ni mutlaq haqiqatga hech qachon erishmaydi. Mutlaq haqiqat bilish jarayoniga yo‘l ko‘rsatuvchi va unga tuzatishlar kirituvchi yetakchi g‘oyadir.
Xabitus - bu amaliyotni boshqaruvchi alohida stixiya. Mazkur stixiya o‘z turi va xiliga xos bo‘lgan belgilar orqali tavsiflanishi mumkin emas. Uni genetik yoki ostensiv jihatdan tavsiflashning ham iloji yo‘q. Xabitus ratsionallikning bir vaqtda amal qiluvchi, muttasil ravishda birikuvchi va parchalanuvchi tiplari to‘plamini o‘zida ifodalaydi. Nazariya mulohaza yuritish usullaridan birini tozalashga, uni aqliy xulosalar zanjiriga aylantirishga va oxir-oqibat bilimning chiziqli tizimini olishga harakat qiladi. Bu haqiqiy borliq sifatidagi abadiy, o‘zgarmas va barkamol borliq g‘oyasiga muvofiq keladi.