Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллийуниверситети тарих факультети



Download 0,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/24
Sana24.02.2022
Hajmi0,78 Mb.
#242738
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24
Bog'liq
arxiv huzhzhatlarida buxoro amirligi mudofaa tizimi tarixining organilishi

Мавзунинг урганилангик даражаси.  «Архив хужжатларида Бухоро 
амирлиги мудофаа тизими тарихининг ўрганилиши» мавзусида яратилган 
' Каримов И. А. Тарихий хотирасиз келажак йук. - Тошкент.: Шарк. 1998. - Б. 9. 


протекторат йилларида Россия ва Туркистон матбуотида чоп эттирилган асарлар, 
совет даври тарихшунослиги, мустакиллик йилларида ^Ьбекистонда яратилган 
мавзуга оид изланишлар хамда хориж матбуоти сахифаларида эълон килинган 
асарлар гурухларига булиши мумкин. Россиянинг Ўрта Осиёга кизикишиыинг 
дастлабки боскичларидаёк Россия империяси томонидан юборилган жосуслар, 
элчилар, махсус топширик олган сайёҳлар ўлканинг моддий бойликлари захираси 
билангина қизикиб қолмай, ҳарбий салоҳияти ва ҳолатини аниқлашга 
хамэътиборни каратишган. 
Тадкиқот хронологик доирасига тегишли даврга оид яратилган асарлар 
тарихшунослиги, 
манбашунослиги, 
кутубхона 
хамда 
архив 
фондлари 
каталогларининг яхлит тизимга келтирилиши, олимларнинг бу йўлдаги илмий 
изланишлари тадкикотчига бир кадар кулайликлар тугдирди'. Қўшин тузилишида, 
ҳарбий стратегия ва тактикада кўшиндаги унвон ва мансаблар, Бухоро амирлигида 
ҳатто темурийлар давридагидан деярли ўзгармаган ҳолдаги, эскирган ўрта 
асрчилик конун - коидалари мавжуд бўлиб келганлиги баён қилинади.
Бухоро амирлиги Россия империяси вассалига айланганидан сўнг 
мустамлака мақсадлари йўлида ўлка тарихини ўрганиш авж олдирилди. Туркистон 
генерал - губернаторлиги (1867-1917) даврида нашр килинган газета ва 
журналлар, ўлкани ўрганиш рус илмий жамиятлари томонидан айрим ЧОП 
этилган тўпламларда тадкик этилаётган мавзуга оид бир канча маълумотлар эълон 
килинди^. 
Ҳарбий тарих ва ҳарбий санъат тарихи мавзусида илмий ишлар олиб бориш 
кўпгина олимларнинг диккатини ўзига жалб килганк Бухоро амирлигида ҳарбий 
иш мавзуси бир катор тадкикотчилар томонидан улар 
" Черкасов И. Защита Самарканда в 1868 году. /, ' Вяткнн
в. 
л.
Р а д ж а б -х а н . Из и с т ор и и Б \. \а р и XV 1 I1 в. 
Туркестанские ведомости. 1903. - Л^ 35; Соболев Л. Новейшая история Бу.чарского .ханства. Логофет Д. И. Страна 
безправия. Бухарское .ханство и его современное состояние. СПб.. 1909; Бартольд В. В. История культ урной жизни 
Т\ркестана. Сочинения, т. 11. Ч. 1. М. 1963; Маев И. Очерки Бухарского ханства. -СПб.. 1879. 
5


яратган асар ва маколаларида маълум даражада урганилган. Айниқса XX аср совет 
тарихшунослигида ушбу мавзу йуналишида кенг шуғулланилди. Жумладан, В. 
Бартольд, А.Семенов, С. Айний, Ф. Хужаев, А. Ҳамроев, А. Муҳаммаджонов ва Т. 
Ыеъматов, Б. Искандаров, А. Мажлисов, Н. Кисляков, А. Эшонов, X. 
Бекмуҳаммедов, Д Логофет, А. Бобохужаев, А. Фомченко, Б. Лунин, Т. 
Т^/хтаметов, А. Рябинский, М. Абдурахимов, Т. Файзиев, К. Мухсинова, Н. 
Норқулов, Г. Ахмаджонов, Г. Михалева, Ф. Қосимов, Ҳ. Зиёевлар ва 
бошқаларнинг асарларида тадкиқот мавзуси учун хизмат қиладиган баъзи умумий 
мулоҳазалар билдириб 5'тилади' 
Бухоро амирлигида мунтазам кушинга асос солиниши йулидаги курашлар, 
унинг илмий талкини тадкикотчилар томонидан атрофлича урганилган. 1
Кейинги йилларда шу даврга тегишли бир катор манбалар урганиб чиқилиб, 
тадқиқ этилаётган мавзунинг айрим жихатларини очиб беришга хизмат килган."
Тарихчи К.Ҳакимова уз илмий ишларидаз амирликдаги дехкон галаёнлари 
ва уларнинг бостирилишидаги кугиин харакатлари хусусида фикр билдирса, 
Л.Мухаммаджонованингт' илмий тадкикотларида эса XX аср бошларида 
амирликдаги ижтимоий харакатлар масалалари камраб олинади.
Бухоро амирлигида хунармандчилик, хусусан, чуян эритиш, туп қуйиш 
курол-яроглар ишлаб чикариш (килич, ойболта, чоройна, ханжар...) масалалари 
тарихчи Р. Қиличевнинг тадкикотларида! уз тахлилини топган. Маълумки, 
Марказий Осиё мавжуд хонликларидаги ижтимоий - иктисодий хаётда умумийлик 
купрок кузатилсада, олимларнинг айрим тадкикотлари2 хонликлардаги узига хос 
жихатларини кўрсатиб беради. Бу эса юкорида 
ЗиёевҲ.З. Ўрта Оснё ва Сибирь (XVI-XIXасрлар) Тошкент 1962. История Б\хары с древнейших времен
до наших дней (Б.В.Лунин. Я.Г.Гулям ов н.др) Ташкент 1976.
ГНорк улов И. "Тарнх -и Салими "" - ценниый источник по истории Б_ \ харского э.мирата (1860 -1920 гг.) 
Т.1968 
' Хакимова К. 3 Крестянство Бухарского эмирата конце XIX начало XX в Т.Фан. 1991
6


келтирилган мавзу учала хонликни киёслаш, таккослаб урганиш имкоиини беради.
Шу билан бирга мавзуга оид с5'нгги тадкикотлардан Б. Турсуновнинг 
битирув малакавий ишисидаз Қўкон хонлигидаги харбий иш мавзуси атрофлича 
ёритилиб, у юкорида кўрсатиб утилган муаммоли масалаларни бир кадар 
ойдинлаштириш учун хизмат килади. Тарихчи томонидан Қўкон хонлигида кечган 
ижтимоий сиёсий жараёнлар, кушин тузилиши, бошкаруви, харбий унвон ва 
мансаблар, улар эгаларининг вазифалари, стратегик жиҳатдан муҳим аҳамият касб 
этган хонликдаги харбий истехкомлар (калъалар иловада харитаси билан), 
кушинда мавжуд булган курол- аслахалар, қўшин таркибига кабул килиш тартиб 
коидалари, харбий хизматчиларнинг моддий ва маиший турмуши ва бир катор 
мухим масалалар илмий жиҳатдан тахлил этилади. 
Мавзуга дойр янги маълумот, ракам, фикр ва мулохазалар илмий муомалага 
киритилганлиги ижобий ҳодисадир. Ҳ. Зиёев, А. Ахмаджонов, К. Ҳакимова, Ф. 
Қосимов, Ш. Вохидов, Қ. Ражабов, Ф. Очилдиев, М. Ҳамидова, А. Одилов, Р. 
Холикова, А.Замонов ва бошка муаллифларнинг илмий тадкикотлари мустакиллик 
даврида яратилган б5'либ, бу асарлар ва маколаларда XIX асрнинг иккинчи ярми 
ва XX асрнинг бошларида Бухоро амирлиги тарихи хусусида умум ий фикрлар 
ёритилганЛ Хориж тарихшунослигида илмий салохияти юкори бўлгаи асарлардан 
олмониялик 
' Зиёев Ҳ. 3. Туркистонда Росс ия тажовузи ва хукмронлитга каршп к_ \раш. (XVII- XX аср бошлари). - Тошкент: Шарк. 
1998; Шу муа ллиф. SboeKHcroHм\стак11лл11ги \ч\н курашларнинг тарихи. (милоддан олдинги асрлардан то 1991 Пил 31 
авглстгача). - Тошкент: Шарк. 2001; Он же. Завоевание ByxapcKOio и Хивинского ханства царизмом ' Общественные 
науки в Узбекистане. - Ташкент. 1990. -- № 8 ; Ахмеджанов Г. А. Российская империя в Центральной Азии. (История и 
историография колониальной по;и1гики цариз.ма в Туркестане). - Ташкент, 1995; Хакимова К. 3. Крестьянство 
Бухарского э\и1рага в конце Х1Х-нача^1е XX вв. - Ташкент. 1991; Қоси.мов Ф. Ўзбек давлатчнлиги тарихида Бухоро 
хук.мдорларининг урни V Тарих. мустакиллик, миллий ғоя. - Тошкент, 2001. - Б.192-193; Шодмон Вохид. Қўкон хонлиги 
ва Бухоро амирлигида унвон ва мансаблар. - Тошкент. 1996; Вохидов Ш.. Холикова Р. Марказий Осиёдаги давлат 
бошкаруви тарихидан. - Тошкент: Янги аср авлоди. 2006: Масалиева О. Бу.хоро амирлигида давлат бошкаруви (хорижлик 
.муа ллифлар асарлари асосида) " Ҳаёт ва кон\'н. 1991. - .V9 2; Эргашев Б. Идеология национально -освободительного 
движения в Бухарско.м э.мирате. - Ташкент. 1991; Оди лов А. Б\хоро амирлигида XIX асрнинг 60 -йилларида озодлик 
харакати тарихи Илмий гупла. м. Т.. 1995. Б. 96 -98; Шу м уаллиф. Абдума лик Тура бошчилигидаги халк озодлик харакати 
тарихидан SbMY хабарлари. 2002. - № 2; Шу м уаллиф. Озодлик фидойиси ' Тафаккур. 2001 . .V? 2; За.монов А. XV111-X1X 
аср уртапарида Бухоро амирлигининг кушин тузилиши ва харбий бошкаруви. Ўзбекистон тарихи. 2014 Л'21. ILly 
муа ллиф. Шайбонийлар давлатида хабий иш. " Тошкент ислом \ ниверс1ггеги ахборотно.маси. 2014 №1.
7


олима Анке фон Кюгельгеннинг «Легитимация среднеазиатской династии 
мангитов в произведениях их историков (XVIII-XIXвв.)» (Алмати:Дайк- Пресс, 
2004)ни тилга олиш мумкин. Бухоро мангитлар сулоласи ҳакида Қ. Ражабов бир 
катор маколалар' чоп эттирди. Р. Холикованинг монографияси" ва айрим 
маколаларидат' тадкик килинаётган мавзуга оид фикр ва мулоҳазалар учрайди. 
XX аср бошларига келиб Туркистон улкаси ижтимоий хаётида янги давр 
бошланди. Бир катор илғор фикрли намояндалар етишиб чикиб улар жадидчилик 
байроғи остида фаолият курсатдилар. Дна шу даврда жадидлар Бухоро 
амирлигида демократик ислохотлар утказиш, унинг таназзулга юз тутган хаётини 
янгидан тиклаш, хусусан, амирликда харбий соха замон талабларидан ута оркада 
колаётганлигига эътиборни каратувчи ўз асар ва маколалари билан майдонга 
чиклилар"*. 
Ушбу ишларда замона талаблари асосида армияни ислоҳ килиш, илгор 
тажрибаларни куллаш, харбий курол аслахалар ишлаб чикариш муаммоларини 
долзарб ва давр талаби эканлиги кайд этилган. 
Ҳарбий санъат тарихига кизикишлар айниқса, сўнгги йилларда анча 
жонланди. Ҳарбий стратегия ва тактика, урушлар тарихи, саркардаларнинг харбий 
махорати, жанг услублари ва сохага оид бир катор илмий асарлар чоп
Ражабов Қ. Бухорога кизил армия боскини ва \нга карши к \раш. - Гошкент: Маънави ят. 2002; Ш у м уа ллиф. Мухаммад 
Рахимхон-мангитлар с\лоласи асосчиси Бухоро мавжлари. 2005. - №. 3. Б. 36 -37; Шу м уаллиф. Мухаммад Дониёлбий 
оталик; бийлик .мансабидан амирлик р \тбасигача Бухоро мавжлари. 2005, - №4. - Б. 26-27; Ш у .муа ллиф. Амир Шох.мхрод 
ёхуд «а \и1ри маъсум » ' Бухоро мавжлари. 2006. - № 1. - Б. 36-38; Шу муа ллиф. Амир Ҳайдар ёхуд а.мири СаПйид ' Бухоро 
.мавжлари. 2006. - №.2 ~ Б. 40 - 42. ^ Холикова Р. Россия -Бухоро; тарих чорра.часида. - Тошкент: ^ 'китувчи. 2005. - 236 
б. 
^ Холикова Р. XIX асрда Бухоро амирлиги Жа.мият ва бошкар \в. 2000. - № 3; Шу м уалли ф. Амирликдаги амаллар ва 
унвон лар '/ Фан ва т урм \ш. 2000. - № 4; Ш \ м уаллиф. Бухоро , \\кмдорлари. Автобиографик очерк (XIX-XXаср бошлари) 
// Жа.мият ва бошкар \'в. 2004. - Х» 2; Ш у м уаллиф. Марказий давлат бошкаруви тарихига бир назар // Мулокот. 2004. - 
1; Шу м уаллиф. Вассал Бухоро а.мирлигининг маъмурий -сиёсий тузилиши // Тарих, мустакиллик, миллий ғоя. - Тошкент, 
2 0 01 . - Б . 2 0 6 -2 08 ; Ш у м уа лли ф . XI X а с р ох и р и в а XX а с р б ош ла р и д а Б ух ор о а м и р ли г и / ' Жа й х ун . Те р Д У х а б а р ла ри . 20 05 . 
- № 1 . - Б . 3 2 -3 7 ; Ш у м уа лли ф . В а с с а л Б ух ор о а м и р ли г и д а м а . ч а лли й б ош к а р \в ' Та р и х . . м \ 'с т а к и лли к , . м и лли й г оя .
Тошкент. 2001. -Б.209-210 
^ Фитрат А. Ҳиндистонда бир фаранги ила б \'хоролик .мудар риснинг жадид .мактаблари хусусида килган м унозараси // 
Шарк юлдузи. 1997. - № 1; LlJ y.м уатлпф. Давраи .ч \'кмронии Амир Олимхон. Душанбе. 1991; Муфти Махмудх ужа 
Бехбуд1ий. Бухоро хонлигига саёхат Ҳаёт ва иктисод. 1990. - № I; Айний С.Материалы к истор1И1 Бухарской революции. 
- М . . 1 9 26 ; Он ж е . Б > ла р а . К н . 1 -2 . Д уш а н б е : Ир ф он . 1 9 81 .


ҳарбий маҳорати, жанг услублари ва соҳага оид бир қатор илмий асарлар чоп 
эттирилди'. Бундан ташкари, якиндан бошлаб республика Олий ўқув юртлари 
баъзи мутахассисликлари учун ҳарбий тарихга оид махсус курслар ўқитишнинг 
йўлга қўйилиши ҳамда курснинг ўқув-услубий таъминоти мақсадида яратилган 
катор асар ва дарсликлар' соҳага бўлган қизиқишнинг янада ортиб 
бораётганлигидан 
далолат 
беради. 
Мустақиллик 
йилларида 
Россия 
империясининг истилоси ва унинг мустамлакачилик даври тарихини илмий 
ўрганишга бағишланган бир қатор докторлик ва номзодлик ишлари ҳимоя 
қилинган бўлсада^ илмий тадқикотларда Бухоро амирлигида ҳарбий иш мавзуси 
алоҳида ўрганилган эмас. 

Download 0,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish