Miqdoriy analizning fizikaviy va fizik-kimyoviy usullari

Kolorimetrik titrlash usuli. O’lchov tsilindriga tekshirilayotgan eritma va rangli birikma hosil qiluvchi reaktiv solinadi. ( Masalan tekshirilayotgan eritmada Fe³⁺ ioni mavjud bo’lsa,unga nitrat kislota va ammoniy rodanid qo’shiladi). Xuddi shunga o’xshash boshqa tsilindrga aniqlanayotgan (ya‘ni Fe³⁺ ionini ) o’zida saklovchi eritmadan boshqa reaktivlar solinadi. Hosil bo’lgan aralashma byuretkadagi Fe³⁺ tuzining standart eritmasi bilan titrlanadi. Ikkala tsilindrlardagi eritmalarning rangi o’zaro tenglashganda titrlash to’xtatiladi.
Tenglashtirish usuli. Tubi tiniq bo’lgan tsilindrga qoyilgan eritmaga yuqoridan karaganda uning rangining intensivligi Suyuqlik katlami balandligi (ya‘ni qalinligi) bilan to’g’ri proportsional bog’lanishda ekanligini ko’rish mumkin. Eritmalardan biri qavatining qalinligi (h _stand) o’zgartirmasdan ikkinchisiniki ( h_teksh) o’zgartirib standart va tekshirilayotgan eritmalar rangning intensivliklari orasidagi fark yo’qotiladi, ya‘ni ikkala eritma rangining intensivligi bir-biriga tengalashtiriladi. Eritmalar katlamlarining qalinliklarini va standart eritma kontsentratsiyasini bilgan xolda tekshirilayotgan eritmadagi aniqlanayotgan modda kontsentratsiyasini xisoblab topish mumkin.
Bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin.

S_stand • h_stand

S_teksh • h_teksh = S_stand • h_stand yoki S_teksh = --------------
h_teksh

Fotokolorimetrik solishtirish usullari.
Rangli eritmalar intensivligini fotokolorimetrik solishtirish usuli yordamida baxolashda fotoelementlardan foydalaniladi. Fotoelement metall-plastinka yuzasida yupka plyonka hosil qilib koplangan yarim o’tkazgich qavatidan iborat. Yorug’lik oqimi fotoelementga tushganda elektr toki hosil bo’ladi, bu tok kuchining miqdori fotoelementga tushayotgan yorug’lik oqimi intensivligiga to’g’ri proportsional bog’langan. Shunday qilib, eritma rangini ko’zatishda galvanometr strelkasining ogishidan foydalaniladi. Fotokolorimetrlarning ikki tipi mavjud: To’g’ri ta‘sir etuvchi ( 1optik yelkali) va differentsial (ikki optik elkali) boshqacha aytganda optik yoki elektrik kompensatsiyaga ega bo’lgan kolorimetrlar. Birinchi kolorimetrga bitta foto element ikkinchisida ikkita foto element bor. Yuqorida aytib utilganidek, eritmaning rangining och-to’qligi galvanometr strelkasining kichik yoki katta ogishiga olib keladi, ya‘ni galvanometr strelkasining ogishini Ko’rsatadigan shkala orqali eritmaning optik zichligi qiymati o’lchanadi. Avval standart eritmaning optik zichligi D _stand , so’ngra tekshirilayotgan eritmaning optik zichligi D _tekshir o’lchab olinadi. Ulardan foydalanib, tekshirilayotgan eritmadagi moddaning kontsentratsiyasi xisoblanadi.
Bunda :
S_stand• D_teksh
S_tekshr=------------------
D_stan
Ba‘zan tekshirilayotgan eritmaning kontsentratsiyasining xisoblashda kalibrlangan grafikdan foydalanish mumkin. Bunday grafikni chizish uchun standart eritmalar seriyasi tayyorlanadi, ularda aniqlanadigan ioning kontsentratsiyasi usib boruvchi miqdorlarda bo’ladi.
Tayyorlangan eritmalarning optik zichligi fotokolorimetr yordamida o’lchanadi, ordinatalar o’qiga optik zichliklari va abstsissalar o’qiga aniqlanayotgan ion kontsentratsiyasining qiymatlari kuyib, kalibrlangan grafik chiziladi
Kalibrlangan grafik.