Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Интеллектнинг шакллланишида атроф- муҳим ва ирсиятнинг роли.

Интеллектнинг ривожланиши ирсиятсиятми ёки ижтимоий муҳитнинг роли кучлими? Ф.Гальтоннинг фикрича, интеллекнинг ривожланишига ирсиятниннг ролини юқори қўйган. Лекин ижтимоий муҳитниг ролини юқори қўйсак, унда яхши таълим-тарбия олмаган носоғлом муҳитда ўсган бола қобилиятсиз бола деб ҳисоблашга тғри келади. Ҳақиқатда ҳам бир тухумдан туғилган эгизакларда интеллект коэфииценти деярли бир хил натижани кўрсатган. Агар бир тухумдан туғилган эгизакларни бошқа бошқа оилаларда тарбия қилиб уларнинг интеллект коэффиценти текширилганда, барибир натижани бир хилигини кўришимиз мумкин. Яна бир тадқиқот асраб олинган болаларда ўтказилган. Бир муҳитда катта бўлган болаларнинг интеллект коэффиценти ёшлигида бир хил натижани кўрсатган. Лекин улар улғайган сари бу ўхшашлик камайиб боришини кузатишган. Айнан ақлий қобилиятлар йиллар ўтиб ўз ўхшашлигини йўқотишини тадқиқотлар исботлаб берган. Бундан ташқари меҳрибонлик уйлардан асраб олинган болалар ўгай ота-оналарига қараганда ўзларининг биологик ота-оналарига ўхшашлиги кузатилган. Ирсият ва ижтимоий муҳитнинг бир-бирига ўзаро боғлиқдир. Математик қобилиятга эга бўлган болани махсус математикага йўналтирилган гимназияда ўқитиб, йиллар ўтиб унинг ителлекти текширилганда, юқори натижаларни кўрсатган. Бунинг сабаби ҳам ирсият ҳам ижтимоий омилда кўрамиз (қобилият+таълим). Демак, генларимиз бизнинг муҳитимизни, муҳит эса ўз навбатида бизнинг ўзимизни шакллантирар экан. Дж. Мак-Викер Тегерандаги кам таъминланган меҳрибонлик уйи тарбияланувчиларини тадқиқ этди. Кўпчилик 2 ёшли болалар мустақил ўтира олмаслигини, 4 ёшли болалар эса юра олмаслигини кузатган. Тарбиловчилар болаларнинг йиғлашига, қайсарликларига умуман эътибор қаратмас эдилар. Натижада бундай болалар “пассив”, ташқи муҳит таъсирига нисбатан ҳеч қандай эҳтиёжи йўқ қолоқ болалар бўлиб улгайишгани аниқланган. Депривация шароити туғма қобилиятларни сўндирмоқда эди. Хант “инсон қобилиятларини шакллантиришга ўргатиш” номли дастурни яратди. Дастур давомида Хант тарбияловчиларни болалар билан товушли ўйинлар орқали ишлашга ўргатди. Тадқиқотда 11 та бола саралаб олинган эди. Улар 1 ёш 11 ойлик даврига келиб 50 тагача сўзни талаффуз қила бошлашгани аниқланди. Натижада ўша саралаб олинган болалар жуда ривожланган болалар бўлиб улғайишди.