Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Диққатнинг физиологик асослари ва психологик назариялари

қатори маълум физиологик ҳодисалар билан боғлиқ. Маълум йўналишдаги алоҳида қўзғатувчиларни ажратиш ва жараёнлар кечишининг физиологик асосини баъзи нерв марказларининг қўзғалиши, бошқаларининг эса тормозланиши ташкил этади. Одамга таъсир кўрсатаётган сескантирувчи ретикуляр формация томонидан амалга ошириладиган мия фаоллашишини юзага келтиради. Ретикуляр формациянинг «ишга тушириш» механизмлари ичида тахминий рефлексни алоҳида таъкидлаб ўтиш жоиз, бу рефлекс одам в ҳайвон организмларининг атроф-муҳитнинг барча ўзгаришларига нисбатан туғма реакциясидир. Масалан, хонада шитирлаган овоз эшитилиши биланоқ, мушук боласи чўчиб тушиб, товуш келган томонга кўзларини қадайди. Дарсда ўқувчилар фикрларини жамлаган ҳолда иншо ёзмоқдалар. Бирдан синф эшиги қия очилади, ва берилиб ёзаётган ўқувчилар беихтиёр эшикка қарайдилар. Диққатнинг физиологик механизмлари жуда мураккаб. Масалан, маълум вақт оралиғида доимий таъсир кўрсатаётган сескантирувчилар орасидан бирор-бир янги сескантирувчини ажратиб олиш учун маълум механизмлар зарур. Психология бўйича адабиётларда, одатда, механизмларнинг сескантирувчиларни фильтрловчи икки асосий: периферик ва марказий гуруҳлари кўриб чиқилади. Периферик механизмларга ҳис-туйғу органларини созлашни киритиш мумкин. Кучсиз товушни эшитган одам товуш келган томонга қарайди, шу вақтнинг ўзида мос келувчи мушак ноғора пардасининг таъсирчанлигини оширган ҳолда уни тортади.