Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан ўзбекистон республикаси

 
ЯККА ТАРТИБДА ҚУРИЛАЁТГАН НАМУНАВИЙ УЙ-ЖОЙЛАРНИДЕВОР 
КОНСТРУКЦИЯЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИССИҚЛИК – ТЕХНИК КЎРСАТГИЧЛАРИ. 
Мирзажонов М. А. доц., Б.С. Юнусов, асс., Мирзаалиев Ж.Э. магистрант. 
Фарғона политехника институти. 
 
Ҳозирги даврда дунѐ иқтисодиѐтининг асосий талабларидан бири энергия тежамкор 
материаллар ва технологияларни қўллашга ўтишдир. Энергия-ни тежашда асосий эътибор 
бинолар конструкцияларининг иссиқликни сақ-лаш қобилиятига қаратилиши лозим. Статик 
маълумотларга кўра, қурилишга сарфланаѐтган умумий энегия миқдорининг 90% биноларни 
иситишга, 8%- қурилиш материаллари ва буюмлари ишлаб чиқаришга ва 2% қурилиш ишла-
рига сарфланади[1].Шу сабабли, биноларни қуришда ишлатиладиган материаллар ва 
конструкцияларнинг иссиқлик-техник кўрсатгичларини ҳисобга олиб танлаш катта аҳамиятга 
эга. Масалан, турли маълумотларга кўра девор конструкциялари орқали 40 дан 60% гача 
иссиқлик йўқолиши, ҳамда 1м
2 
юзага самарали иссиқлик изоляцияси материалини ишлатиш ор-
қали икки килограммгача шартли ѐқилғини тежаш мумкинлиги аниқланган[2]. Ўтган йиллар 
мобайнида қурилган якка тартибдаги намунавий уйлар ҳолатини ва уларнинг лойиҳаларини 
таҳлил қилишда, бу масалага яхши эътибор берилмагани аниқланди. Жумладан, бу 
биноларнинг девор конструкциялари анънавий ашѐ – оддий сопол ғиштдан барпо этилмоқда.
Ушбу девор конструкцияларнинг иссиқлик сақлаш қобилиятларини тахлил қилиш 
мақсадида иссиқлик-техник ҳисоблар ўтказилди. Маълумки, юзаларида температуралар фарқи 
бўлганда қурилиш материал-ларининг иссиқлик ташиш жараѐни иссиқлик ўтказувчанлик 
дейилади ва иссиқлик ўтказувчанлик коэффиценти (λ, Вт/(м ∙ 
0
С) билан тавсифланади. 
Иссиқлик ўтказувчанлик коэффиценти қуйидаги формула орқали ҳисобланади:
λ
= δ/R
0
, Вт/м
0
С
бу ерда, δ – материал қалинлиги, м; R
0
– материалнинг термик қаршилиги, м
2 
∙
0
С/Вт. 
Қурилиш конструкциясининг иссиқликни сақлаш қобилиятини уни тайѐрлашда 
қўлланилган материалларнинг термик қаршилиги (R
0
) белгилаб беради. Термик қаршилик 
қиймати қанчалик катта бўлса, материал шунчалик иссиқликни кам йўқотади. Умуман, 
конструкцияни термик қаршилиги қуйидаги формула орқали ҳисоблаб чиқариладиган, талаб 
этиладиган термик қаршилик ( R
т.э.
) қийматидан кам бўлмаслиги лозим. 
бу ерда: t
1
-хона ичидаги ҳаво ҳарорати, 
0
С; t
2
- ташқи ҳаво ҳарорати,
0
С; n - девор ташқи 
юзасини ташқи ҳавога нисбатан жойлашувини ҳисобга олувчи коэффицент; Δt
H
- хонадаги ҳаво 
ва девор ички юзаси ҳароратлари орасидаги фарқни меъѐрлаштирувчи температура
0
С; R
в
– 
девор ички юзасини иссиқлик узатиш қаршилиги, м
2 
∙ 
0
С/Вт. 
Намунавий уйларнинг лойиҳаларида биноларнинг ташқи деворлари 75 маркадаги оддий 
сопол ғиштдан 38 см. (δ
1
) қалинликда барпо этиш ва иккала юзаси 25 маркадаги қум-цементли 
қурилиш қоришмаси билан 2 см. (δ
2
) қалинликда суваш кўзда 
тутилган (1-расм) [3]. Амалдаги меъѐрий хужжатларга кўра [4], 
t
1
= 18
0
C;t
2
= -15
0
C; λ
ғишт
= 0,81Вт/м
0
С; λ
қор
=0,93Вт/м
0
С;
R
в
= 0,115м
2 
∙ 
0
С/Вт; Δt
H
=6
0
С. 
У ҳолда девор конструкциясининг термик қаршилиги: 
R
0
= δ
1 
/ λ
ғишт
+ δ
2 
/ λ
қор
=0,38/0,81 + 0,04/ 0,93= 0,51м
2 
∙ 
0
С/Вт. 
Талаб этиладиган термик қаршилик эса 
га тенг . 
Демак, 
девор 
конструкциясининг 
термик 
қаршилигиталаб этиладиган термик қаршилик қийматидан 
кичик, яъни R
0 
< R
т.э 
ѐки 0,51 < 0,73. 
Бу намунавий уйларнинг девор конструкциялари учун 
танланган материаллар иссиқлик-техник меъѐрларга жавоб 
бермаслигидан, уларнинг иссиқлик сақлаш қобилиятлари 
камлигидан далолат беради, ҳамда девор ичида нам 
 
1-расм.Девор конструк-
циясининг схемаси. 
1-ғишт, 2- ташқи сувоқ,
3- ички сувоқ.

---

141 
тўпланишига, музлашига ва ички юзасида сув буғларини конденсатланишига сабаб бўлади. 
Ушбу салбий оқибатларни бартараф этиш учун девор конструк-циясини барпо этишда 
фойланилган қурилиш материалларини иссиқликни тежамкор бошқа материалларга билан 
алмаштириш тақозо этилади.