Mineralogiya

Profillit-AI₂ [Si₄O₁₀](OH)₂

Tarkibida: AI₂O₃-28,3%, SiO₂-66,7, H₂O-5,0%, aralashma holida MgO-9% gacha, FeO-5% gacha bo`ladi. Monoklin singoniyali, odatda shu`la kabi tuzilgan agregatlar, ayrimda yashirin tangachalardan iborat zich jins holida topiladi. U sarg`ish oq, och yashil, yarim shaffof, shishadek yaltiraydi, varaqchalari sadafdek tovlanadi. Uning qattiqligi –1, qo`lga yog`langandek tuyuladi, solishtirma og`irligi-2,9. pirofillitni talьkdan ajratish qiyin. U past haroratda yuzaga kelgan mineral hisoblanadi.

Xloritlar guruhi minerallari
Bu guruhga mansub minerallar keng tarqalgan. Ko`p jihatdan sludalarga o`xshaydi. Ular monoklin singoniyada kristallanadi. Qattiqligi va solishtirma og`irligi kichik, odatda shishadek yaltiraydi. Ushbu guruhga kiradigan minerallar tasnifi bilan Chermak, Vinchell shug`ullangan. Ular fikricha xloritlar-pennin, klinoxlor, piroxlorit va amezitlarga ajratiladi.

Pennin-(Mg,Fe)₅AI[AlSi₃O₁₀[OH]₈

Kimyoviy tarkibi o`zgaruvchan: MgO-17,4-35,9%, FeO-1-17,4%, Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-55,7, AI<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-13,8-21,3% SiO<sub>2</sub>-29,8-33,7%, H<sub>2</sub>O-11,5-14,6% atrofida . monoklin singoniyali, plastinkasimon, tabletkasimon bo`ladi.

Uning rangi har xil tusli shishadek yashildan qoramtir yashilgacha, ba`zan pushti, ayrimda oq bo`ladi. Qattiqligi 2-2,5, varaqchalari egiluvchan, ulanish tekisligi (001) bo`yicha o`ta mukammal, solishtirma og`irligi 2,8. U ko`pincha xloritli slaneslarda yuzaga keladi.

Shamozit-Fe₄AI[Si₃AlO₁₀ ][OH]₆.nH₂O.

Tarkibi o`zgaruvchan (% hisobida) FeO-34-42, Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, AI<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-13-20,1, SiO<sub>2</sub> -22-29, H<sub>2</sub>O-10-13, aralashma holida MgO-4,4%, CaO-1,6% bo`ladi. U monoklin singoniyali, rangi yashildan qoragacha, shishasimon yaltiraydi, qattiqligi-3, solishtirma og`irligi 3,4, shamozit har xil yoshdagi, cho`kindi temir, ma`danlarida tarqalgan, temir sulfidlari, siderit bilan temir birga uchraydi. U ba`zan katta-katta qatlam jinslar tarzida topiladi va shunday paytlarda temir ma`dani sifatida sanoat ahamiyatiga ega.

Vermikulit-(Mg,Fe)₂[(SiAI)₄O₁₀](OH), 4H₂O. Nomi yunoncha «vermikulus»-chuvalchang so`zidan kelib chiqqan, sababi uni qizdirganda uzun chuvalchangsimon ustunchalar, va tolalar hosil bo`ladi. Tarkibida, MgO-14-23%, Fe₂O₃-5-17%, FeO-1-3%, SiO₂ -37-42%, AI₂O₃-10-13%, H₂-8-18%, bundan tashqari K₂O-5% gacha va NiO-11% bo`ladi.

Monoklin singoniyali, qo`ng`ir, sarg`ish, qo`ng`ir, sariq ba`zan yashilroq slyudalardek yaltiroq, yog`langandek. Uning qattiqligi 1-1,5, ulanish tekisligi bo`yicha mukammal, solishtirma og`irligi 2,4-2,7. vermikulitni-900-1000^oC qizdirilganda 25 marta kengayadi. Tabiatda slyudalarning nurashidan yuzaga keladi.

Glaukonit-K(Fe,AI,Mg)₃[Si₃][SiAI]O₁₀ (OH)₂ nH₂O

Tarkibida: K₂O-4-9,5%, Na₂O-3 gacha, AI₂O₃-5,5-26,3%, Fe₂O₃-6,1%, FeO-8,6 gacha, MgO-2,4-4,5%. SiO₂-47,6-52,9%, H₂O-4,9-13,5% bo`ladi. U monoklin singoniyali, yaxshi kristali kam uchraydi. Uning rangi to`q yashildan qoramtir-yashilgacha, shishadek yaltiraydi, yog`langandek, qattiqligi 2-3, mo`rt, solishtirma og`irligi 2,8 gacha. Glaukonit dengiz va okeanlarning biroz sayoz, qirg`oq bo`ylarida yuzaga kelgan, cho`kindilarda qumtosh, gil, karbonatli jinslarda, fosforitli qatlamlarda keng tarqalgan. U qand-shakar, pivo pishirish, to`qimachilikda qo`llaniladi.

Serpentin-Mg₆[Si₄O₁₀](OH)₈.

Tarkibida: MgO-43%, SiO₂-44,1%, H₂O-12,9%. Monoklin singoniyali, yaxshi kristallari uchramaydi. Uning yaxshi kristallari antigoritda mavjud. Uning rangi yashil, shishadek yaltiroq, yog`langandek. qattiqligi 2-3, antigoritda 3,5 atrofida. Serpentinlar o`ta asos jinslarning (dunit, peridotit, va olivinga boy asosli) gidrotermal o`zgarishidan yuzaga keladi. Serpentinning xrizotil-asbest turi mavjud. U ingichka tolali.

Paligorskit-m2MgO.3SiO₂ .4H₂O.nAI₂O₃.4SiO₂ .5H₂O.

Tarkibi o`zgaruvchan, odatda oq rangli sarg`ish tusli bo`ladi. qattiqligi 2-2,5, solishtirma og`irligi 2,3. bu mineral kam uchraydi, o`ta asos jinslarning nurashidan paydo bo`ladi.

Kaolinit-AI₄[Si₄O₁₀](OH)₈ .

Tarkibida: AI₂O₃-39,5%, SiO₂-46,5%, H₂O-14%. Monoklin singoniyali, agregatlari sochiluvchan, tangachasimon zich mayda. U rangsiz, oq sarg`ish, ba`zan ko`kimtir tovlanadi, sadafdek yaltiraydi. Uning qattiqligi 1 ga yaqin. Tabiatda alumosilikatlarga boy (dala shpatlari va sludalarga) intruziv va kristallik slaneslarning nurash zonalarida paydo bo`ladi. Kaolinit sanoatning ko`p tarmoqlarida ishlatiladi.

Galluazit-AI₄[Si₄O₁₀]₈ .8H₂O.

Tarkibida: AI₂O₃-34,7%, SiO₂-40,8%, H₂O—24,5%. U monoklin singoniyali, mayda disperslangan, zarralarni elektron mikroskoplarda aniqlash mumkin. Rangi har xil: sarg`ish, qizg`ish, qo`ng`irroq, yangi singan joyi chinniga o`xshash, goho mumdek g`ovak-g`ovak va sochiluvchan, qattiqligi 1-2, mo`rt, mineralni tirnoq bilan qirganda silliqlanadi. Uning solishtirma og`irligi 2, uni kaolinitlardan ajratish qiyin.

Galluazit tipik ekzogen mineral, ko`pincha asosli intruziv jinslarning nurash zonalarida paydo bo`ladi.

Montmorillonit-mMg₃ [Si₄O₁₀ ](OH)₂ .

Tarkibi o`zgaruvchan (% hisobida) SiO<sub>2</sub>-48,56, AI<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-11-22, MgO-4-9, H<sub>2</sub>O-12-24, monoklin singoniyali, kul rang, ba`zan ko`kimtir, pushti qizil, yashil bo`ladi. U deyarli faqat ekzogen sharoitda asos va o`ta asos jinsning nurash zonalarida paydo bo`ladi. Uning ahamiyati katta, sanoatning ko`p tarmoqlarida ishlatiladi.

Lazurit-Na₈[AISiO₄]₆ [SO₄ ].

Tarkibida: NaO-16,8%, CaO-8,7%, AI₂O₃-27,2%, SiO₂ -31,8%, SO₃-11,8%. U kubik singoniyali, rangi to`q ko`k, binafsha, ba`zan havo rang, shishadek yaltiraydi. Uning qattiqligi 5,5- mo`rt, solishtirma og`irligi 2,4. U odatda ishqorli va nordon-ishqorli jinslar va ularning pegmatitlarida topiladi. Lazurit ko`rkam bezak tosh sifatida ishlatiladi.

Natrolit-Na₂[AI₂Si₃O₁₀ ]∙.2H₂O.

Tarkibida: Na₂O-16,3%, AI₂O₃-26,8%, SiO₂-47,4%, H₂O-9,5%. Rombik singoniyali, ustunsimon bo`ladi. Agregatlari radial-nursimon, goho tolali massa holida uchraydi. Qattiqligi 5,5, mo`rt, solishtirma og`irligi 2,2-2,5. U ko`pincha effuziv (bazalt) orasidagi bodomsimon bo`shliqlarda uchraydi. Natrolit nefelinli sienitlarning nurash zonalarida yuzaga keladi.