Mineralogiya

Amfibollar guruhi
Amfibollarning hozir ma`lum bo`lgan 70 dan ortiq minerallari mavjud. Ularning kimyoviy ifodasi (27-jadval) xilma-xil bo`lishiga qaramay, ularning fizik-kimyoviy xususiyatlari bir-biriga o`xshab ketadi. Amfibollar prizma shaklida kristallanib, prizma tekisliklari (110) o`zaro 124°30 burchak hosil qiladi, bu belgilari bilan o`zlariga o`xshash bo`lgan piroksenlar guruxidan farqlanadi. Barcha amfibollar kristall singoniyalari va tarkibiga ko`ra ikkiga: rombik va monoklinlarga bo`linadi.


Rombik singoniyali amfibollar.
Antofillit va jedrit. Kimyoviy dalillardan ma`lum bo`lishicha amfibollar magniy va temir aralashmalaridan iborat izomorf qatorini hosil qiladi. Bu minerallar metamorfik sharoitda yuzaga kelib, magmatik jarayonda hosil bo`lmaydi. Ular past haroratda barqaror bo`lib, yuqori (1000°) haroratda tarkibidan (ON)^-1 chiqib ketishi бilan SiO₄ tetraedrlarining ikki qatorlik zanjirining bir qatorlik zanjirga aylanishi yuz beradi:
Mg₇Si₈O₂₂(OH)₂ +OH → 7MgSiO₃ +SiO₂ +H₂O
Antofillit enstatit
Ularning ulanish tekisligi 126°C burchak bilan (110) prizma bo`yicha mukammal. Odatda nayzasimon, shu`lasimon, tolali agregatlardan iborat. Ular ko`pincha rangsiz, kulrang, yashil, ba`zan havorang, qattiqligi 5,5-6, solishtirma og`irligi 2,8-3,2.


Monoklin amfibollar
Aktinolit nomi grekcha «aktis» - nur va litos-tosh, tabiatda ignasimon agregatlar holida uchraydi.
Rangi och yashildan to`q yashilgacha, solishtirma og`irlgi 3,1-3,3. Aktinolit shakli va agregatlarining tuzilishiga binoan quyidagi turlarga bo`linadi: nefrit – yashirin kristalli, zich joylashgan, yashil, qoramtir yashil; Aktinolit past haroratda barqaror.
Rogovaya obmanka. Monoklin singoniyali, prizmatik ko`rinishda. Kristallari ustunsimon, prizmatik, ayrimda izometrik shakllarda topiladi. Rogovaya obmanka rang-barang yashil yoki qo`ng`ir qoramtir hollarda uchraydi, qattiqligi 5,5-6, ulanish tekisligi 124°C burchak bilan (100) prizma bo`yicha mukammal.
Rogovaya obmanka asos, o`rta ba`zan nordon intruziv va vulqon jinslarida mansub rangli mineral hisoblanadi. Bulardan tashqari amfibollar va kristalli slaneslar va ba`zan skarnlarda topiladi.
Arfvedsonit ishqorli amfibol monoklin singoniyali, ustunsimon, nayzasimon, ba`zan donador agregatlar holida topiladi. U shaffof, to`q kulrang yashilroq tovlanadi. Uning qattiqligi 5,5-6, ulanish tekisligi (110) bo`yicha prizma ko`rinishida. Arfvedsonit ishqorga boy magmatik jinslar uchun mansub mineral bo`lib sodalit, evdialit va nefelinlar bilan bir assotsiatsiyalarda uchraydi.
Slyudalar guruhi. Slyudalar tarkibiga ko`ra to`rt qatorga ajratiladi:
1. Kaliy-natriyli:
Muskovit – KAl₂(OH)₂ [Al Si₃O₁₀]
Paragoni – NaAl₂(OH)₂[AlSi₃O₁₀ ]
2. Magniy-temirli biotit – K(Mg,Fe)₃(OH,F)₂ [Al Si₃O₁₀]
3. Litiyli-Lepidolit –KLiAl(F1OH)₂[AlSi₃O₁₀]
Sinvaldit - K Li Fe Al(F1OH)₂[Al Si₃O₁₀]
4. Vanadiyli-Roskoelit –KV₂(OH,F)₂[Al Si₃O₁₀ ]
Slyudalar rangi ximiyaviy tarkibiga bog`liq bo`lib kaliyli temirsizlari rangsiz, temirga boylari esa qoramtir, ayrimda qora.
Muskovit- Kal₂(OH)[AlSi₃O₁₀]. Muskovit turlariga a) fengit kremniy oksidiga to`yingan; b) fuksit-xromit, yashil rangli; v) seritsit-mayda kristalli, dala shpatlarining gidrotermal o`zgarishi yo`li bilan yuzaga keladi; g) jilbertit-seritsitga o`xshash, ammo yirik kristalli yashil tusli yirikroq kristalli.
Muskovit monoklin singoniyali, kristallarning qiyofasi plastinkasimon yoki tabletkasimon bo`lib, ko`ndalang kesimi psevdogeksagonal yoki rombga o`xshash bo`ladi. Agregatlari yaxlit varaq-varaq donador yoki tangachalaridan iborat massalar holida uchraydi. Muskovitning qattiqligi 2-3, ulanish tekisligi (001) bo`yicha mukammal, solishtirma og`irligi 2,7-3,0. U jins hosil qiluvchi mineral sifatida ba`zi bir intruziv nordon jinslarda, greyzenlarda topaz, kvars, volframit, kassiterit, molibdenitlar bilan bir assotsiatsiyada mavjud. Granit-pegmatitlarda benihoya yirik kristallari, ko’ndalangi 1-2 m keladigan uyumlar hosil qiladi.
Lepidolit – monoklin singoniyali, varaq-varaq plastinkaga yoki yupqa tangachalardan iborat bo`ladi. Rangi oq, ko`pincha pushti, och gunafsha rangda, yaltirashi shishadek, yuzalari sadafdek, qattiqligi 2-3, varaqchalari egiluvchan, ulanish tekisligi (001) bo`yicha mukammal, solishtirma og`irligi 2,9. Pegmatitlarda, greyzenlarda va yuqori haroratli gidrotermal tomirlarda uchraydi. Odatda spodumen, turmalin, topaz, kassiterit, fluoritlar bilan birga yuzaga keladi.
Flogopit mineral nomi grekcha «Flogopos»- «olovdek» demakdir, ba`zida magniyli slyuda deyiladi. Monoklin singoniyali, monoklin-prizmatik, qiyofasi tabletkasimon, kalta prizmatik, ayrimda kesik piramida shaklida bo`ladi. Uning rangi och sarg`ish-qo`ng`ir, kumushdek tovlanadi. Yaltirashi shishadek, sadafdek tovlanadi. Qattiqligi 2-3, ulanish tekisligi (001)bo`yicha mukammal. Flogopit pegmatit va kontakt-metasomatik jinslarda uchraydi. Uning yo`ldosh minerallari diopsid, forsterit, shpinel, dolomit, dala shpatlari va skopolitlar.
Biotit tabiatda keng tarqalgan mineral monoklin singoniyali, monoklin-prizmatik, tabletkasimon, ustunsimon, va piramidal qiyofalarda bo`ladi. Rangi qora, qo`ng`ir, qizg`ish yashilroq tuslarda bo`ladi. U shishadek yaltiroq, yuzasi sadafdek tovlanadi. Qattiqligi 2-3, solishtirma og`irligi 3-3,12 ulanish tekisligi (001) bo`yicha o`ta mukammal. Mikroskop tagida pleoxroizmi aniq ko`rinadi. Biotit magmatik jinslarning jins hosil qiluvchi minerali sifatida, ba`zan xol-xol donalar sifatida uchraydi. Uning yirik kristallari pegmatitlarda paydo bo`ladi.