Milliy universiteti m. Xudoyqulov ju r n a L ist ik a g a k ir is h

MATBUOTNING BOSH PRINSIPLARI
Matbuot o 'z zimmasiga yuklangan ijtimoiy 
funksiyalami 
bajarishda 
m a'lum
prinsip (tamoyil)larga amal qiladi. Prinsip 
so 'zi lotincha “principum” degan so 'zd an olingan bo'lib, asos, 
boshlang'ich g'oya degan m a'noni bildiradi hamda asosiy qoida, 
rahbariy 
g'oya, 
xulq-atvor 
yoki 
faoliyat 
qoidalari 
degan 
tushunchada ishlatiladi. Matbuotning prinsiplari matbuot o 'z
faoliyatida 
doimiy 
amal 
qilishi 
kerak 
bo'lgan 
qoidalar, 
yo'nalishlardir. Matbuot prinsiplari ham matbuot nazariyasida 
muhim o 'rin tutadi, illo 
u
matbuotning mohiyatini, ichki 
qonuniyatlaridan eng muhimini tashkil etadi.
Matbuot 
funksiyalari kabi uning prinsiplari ham insoniyat 
jamiyati 
va uning tarixiy taraqqiyoti bilan bog'liqdir. Matbuot 
qaysi bir davr, qaysi bir tuzumga tegishli bo'lsa, ya’ni qaysi
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ijtimoiy borliqning ong ko rimshi bo'lsa o'sha jamiyatga, borliqqa 
mos keluvchi xususiyatlarga, ya'ni prinsiplaiga ega bo'ladi. Buni 
biz insoniyat tarixida faoliyat ko'rsatgan va ko'rsatib kelayotgan 
matbuot ko'rinishlari misolida yaqqol ko'rishimiz mumkin. 
Feodalizm matbuoti avtoritar, ya’ni yakka shaxs hokimligini tan 
olish, unga xizmat qilish xususiyatiga ega edi. Bu davr matbuoti 
o 'z funksiyalarini bajarishda, ya’ni xabardor qilish, tahlil etish va 
hayotga 
ta'sir ko'rsatishda 
(bu 
funksiyalaming 
dastlabki 
ko'rinishlari feodal matbuotida ham mavjud edi) yuqoridagi qoida 
asosiy o 'rin tutar va matbuotning boshqa qoidalari — xalqchitlik, 
haqqoniylik prinsiplari to 'Ia bajarilmas edi.
Erkin dunyo yoki buijua matbuoti esa feodal matbuotga 
qaraganda bjr muncha boshqa xususiyatlarga ega bo'lganligi 
ma'lumdir. Unda avtoritarlik o 'm in i 
ma'lum darajada tenglik, 
demokratiklik 
egallaganligi 
ham 
ma'lutn. 
Ammo 
buijua 
matbuotining 
bosh 
mohiyati 
— pul 
hokimiyati, 
kapitalga 
bo'ysunishi, unga xizmat qilishi uning prinsiplarini ham belgilab 
beradi. Ya'ni, burjua matbuoti o 'zaro raqobat, ustakorlik, ma'lum 
darajada olg irlik bilan ish ko'radi. Shu bilan birlikda erkin dunyo 
matbuotida obyektivizm 
(lotincha objectum narsa, obyektivizm 
esa narsalami aniq aks ettirish) va ma'lum darajada subyektivizm 
(lotincha suhjektum — odam)ga ham amal qiladi.
Buijua 
matbuotiga 
qarama-qarshi 
o'Iaroq 
kommunistik 
matbuot o 'z faoliyatida yakka g'oya hokimligi natijasida tug'ilgan 
prinsiplarga amal qiladi hamda jamiyat hayotini sinfiy-partiyaviy 
nuqtayi 
nazardan 
yoritadi. 
Marksizm-leninizm 
arbnblari 
matbuotning bosh prinsipini 
kommunistik g'oyaviylik va