hisoblanadi. Djon Mill о‘z zamonasida juda keng ma’lumotga ega bо‘lgan, turli masalalar
bо‘yicha о‘z mustaqil qarashlariga ega bо‘lgan faylasufdir. Millning otasi Djeyms Mill (1173-
1836) ham faylasuf bо‘lgan. Dj.Mill dastlabki ma’lumotini gimnaziyaga bormasdan, о‘z otasidan
oladi. 3 yoshida esa lotin tilini egallaydi, 14 yoshida esa yunon va lotin tilidagi adabiyotlar bilan
tо‘liq tanishadi. 17 yoshda Ost-Indiya kompaniyasida ishlar edi. Dj.Mill tez orada departament
Dj.S.Mill о‘zining falsafiy qarashlarida empirizm tarafdori edi, intuitiv bilimni inkor
qiladi. Kontning pozitiv g‘oyasini qabul qiladi, lekin ijtimoiy-siyosiy qarashlarida unga
qо‘shilmaydi. Ma’lum bо‘lgan asosiy asarlari «Mantiq tizimi» (1843) kо‘p marotaba qayta
nashrdan chiqarilgan, chunki bu asar XIX asrda an’anaviy mantiq bо‘yicha eng yaxshi asar
Bu asarida Mill yangi bilim faqat empirik yо‘l bilan olinishi mumkin, degan xulosaga
keladi. Dj.Mill mantiqni psixologiyaning bir tarmoG‘i sifatida talqin qiladi. Mantiq
7
qonuniyatlariga psixologik asos beradi. Deduksiya uslubi, uning fikricha, hech qanday yangi
bilim bera olmaydi. Bundan tashqari, har qanday xulosa xususiydan umumiylikka qarab boradi.
Matematika, Dj.Mill fikricha, empirik tarzda kelib chiqqan. Uning hamma aksiomalari
kuzatish va umumlashtirishga asoslanadi.
Shunday qilib, yangi hamda umumiy bilimlar manbai induktiv malohazadir. Bekonning
induktiv uslubiga tayanib, Dj.Mill induktiv uslubning tо‘rt usulini ishlab chiqdi: 1) kelishuv
uslubi; 2) farq qilish uslubi; 3) qoldiq uslubi; 4) yо‘ldosh о‘zgaruvchanlik uslubi. Induktiv
mulohaza, Dj.Mill fikricha, insoniyat bilimining turliligiga ishonishdan iboratdir.
Hodisalar о‘rtasidagi sababiy bog‘lanishlar biz tomondan uzoq kuzatishlar natijasida
tasdiqlandi, kо‘pgina tasodiflar ham sababiy boG‘lanishlarini isbotlaydi, deydi Dj.Mill.
Dj.Millning sababiy bog‘lanishlar tо‘g‘risidagi qarashlari .mning g‘oyalariga о‘xshab
ketadi. U hodisa sababini "о‘zgacha bо‘lgan hodisalar yig‘indisi oqibatidir, shuning natijasida
mazkur hodisa albatta sodir bо‘ladi, - deb tushuntiradi. Sabab tо‘g‘risida Dj.Mill shunday deydi:
"Ma’lum dalillar asosida keyingi dalillar kelib chiqadi, bunga bizning ishonchimiz komildir.
О‘zgarmas oldingi fakt sabab bо‘ladi, о‘zgarmas keyingi fakt oqibat bо‘ladi".
Shunday qilib, Dj.Mill sabab, oqibat munosabatlari harakatlar ketma-ketligi tarzida hal
qiladi, keltirib chiqaruvchi, shartlovchi, ishlab chiqaruvchi, yaratuvchi va hokazo munosabatlarni
e’tiborga olmaydi.
Materiyani «doimiy hissiyot imkoniyati» sifatidagi mashhur pozitiv ta’riflash Dj.
Millning qalamiga mansubdir.
Dj. Millning fanga bо‘lgan munosabati CH.Pirs pragmatizmiga ta’sir qildi. U.Djeyms
Dj.Millga yuksak baho beradi, о‘zining «Pragmatizm» asarini uning xotirasiga bag‘ishlaydi.
Diniy qarashlarida Mill g‘ayritabiiylikni fan doirasidan chiqib ketmagan shaklini tan
oladi. Uning о‘limidan sо‘ng «Din haqida uch lavha» (1874) nomli asari nashrdan chiqadi. Bu
asardan ma’lumki, u xudoni tan oladi, lekin uning imkoniyatini, kо‘lamini, qudratini cheklaydi.
Negaki, xudo yovuzlikni birdaniga yо‘q qila olmaydi, deydi. Bu G‘oya pirovard natijada
U.Djeyms tomonidan yanada rivojlantiriladi. Shuningdek, Dj.Mill qarashlari G.Spenser
ijodiyotiga ham katta ta’sir etmasdan qolmadi.
Do'stlaringiz bilan baham: