«Milliy libos, kashtachilik, to‘qimachilik» kafedrasi «Tikuv buyumlari materialshunosligi» fanidan laborotoriya mashg‘ulotlarini bajarish uchun metodik qo’llanma

Xom ipning eshilishini aniqlash. Xom ipning eshilishi KU-500 buram o’lchagichda aniqlanadi. Buning uchun ikki yoqlama aylantirish usuli qo’llaniladi. Bu usulda ikki qisqichlar orasidagi masofa-250 mm bo’ladi (10- rasm).

10-rasm. KU-500 eshish o’lchagichi.
1-yuk; 2 va 4-qisqichlar; 3-ip; 5-hisoblagich; 6-chegaralovchi; 7-shkala; 8-ko’rsatkich.
Ipni qisqichlarga mahkamlayotganda hisoblagich 5 va ip bo’shalganda uzayishini hisobga oladigan taranglik o’lchagich nolga keltiriladi. Avvalo qisqichlar orasidagi ipning buramlari echiladi. Bu holda ip uzayadi va ip bo’shalganda uzayishini hisobga oladigan taranglik o’lchagich chapga ikkita bo’limga siljish kerak. Keyin, qisqichlar orasidagi ip buralishni boshlaydi va dastlabki holiga kelgunicha davom ettiriladi. Ip bo’shalganda uzayishini hisobga oladigan taranglik o’lchagich chapga ikkita bo’limga siljish kerak. Keyin, qisqichlar orasidagi ip buralishni boshlaydi va dastlabki holiga kelgunicha davom ettiriladi. Ip bo’shalganda uzayishini hisobga oladigan taranglik o’lchagich dastlabki nol holatiga keladi. Ipning qisilgan uzunligiga nisbatan hisoblagich ikki marta ortgan eshish sonini ko’rsatadi. Shuning uchun bir metr masofadagi ipning haqiqiy eshilishini hisoblash uchun hisoblagich ko’rsatgichini ikkiga ko’paytirish kerak.
O’rtacha eshish miqdori quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi.

Olingan haqiqiy eshish miqdori bo’yicha eshish koeffitsienti hisoblanadi.

Ipning eshilishi bo’yicha o’rtacha kvadratik og’ish miqdori qo’yidagi formula yordamida aniqlanadi.

Ipning eshilishi bo’yicha kvadratik notekisligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi.

Yigirilgan iplarning nuqsonlarini aniqlash. Iplarning nuqsonlari har xil usullar bilan aniqlanadi:

1. 
   Ipning rangiga zid bo’lgan rangli yuzaga ipni ma’lum zichlikda ekranli panelga o’rab uning ustidagi nuqsonlarni fotoetalon bilan solishtirib aniqlanadi. Fotoetalon ko’rinishlarida ipning tozaligi bo’yicha sinfi ko’rsatilgan bo’ladi (paxta, ipak).
   
2. 
   Panelga o’ralgan iplarning ustiga trafaret qo’yib, kvadratlar ichidagi iplarning nuqsonlari sanaladi va 1 g ipga to’g’ri kelgan nuqsonlar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi.
   

bu erda: -tekshirilgan ip uzunligi,m; - ipning chiziqiy zichligi,teks; - uzunlikdagi nuqsonlar soni.
Paxta ipi tozaligi bo’yicha A,B,V, sinflarga bo’linishi 1-jadvalda berilgan.
1-jadval

Tozalik sinfi	1 g ipdagi nuqsonlar
	T=33 teks	T=20-33 teks	T=20 teks
A	20	30	40
B	80	120	140
V	120	200	220

1-jadval bo’yicha tahlil qilingan ipning sinfi aniqlanadi.