Milliy istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari -sinf

Buni yodda tuting!

«Ta'Iimni tarbiyadan, tarbiyani esa ta'limdan ajratib bo'lmaydi - bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasi».

Xo'sh, nima uchun bu qarash va falsafa ko'proq Sharqqa xos ekanligiga urg'u berilyapti? Gap shundaki, biz mansub bo'lgan Sharq xalqlari maktabga, umuman ta'lim muassasasiga bolaga faqat ta'lim beruvchi, ilm-u hunar o'rgatuvchi maskan deb emas, balki inson shaxsini tarbiyalovchi, uni har tomonlama barkamol etib shakllantiruvchi qutlug' dargoh deb ham qaragan. Chunki aqlli, bilimli bo'lish insonning bir ziynati hisoblansa, mana shu bilim va aqlni ezgulik yo'lida ishlatish, eng muhimi - odob-axloqni, mehr-oqibatni, insoniylikni hayotiy e'tiqod deb bilish kishining ma'naviy ko'rki sanaladi.

Agar ayrim G'arb mamlakatlari ta'lim tizimiga razm solsak, ularda bolani muayyan bilimga, fan sohasiga oshno qilish, shu soha bo'yicha tobora chuqurlashish masalasiga ko'proq e'tibor qaratilishiga guvoh bo'lamiz. Ulardagi o'quvchilar o'z o'qituvchisiga ustoz, har jabhada ibrat namunasi, hurmat va ixlosga loyiq muallim sifatida emas, balki u yoki bu fanning mutaxassisi, o'sha fanlar bo'yicha bilim va ko'nikmalarni dars shaklida yetkazib berishi lozim bo'lgan kasb egasi sifatida munosabatda bo'lishadi. Darsini o'tib tugatgan o'qituvchi ham bolaning axloqi, dunyoqarashi, ma'naviy-ruhiy ehtiyojlari bilan ko'p ham qiziqmaydi, bu narsalarga o'zini javobgar - mas'ul, deb his qilmaydi. Balki shu tufayli ham ayrim G'arb mamlakatlari texnik-texnologik jihatdan nihoyatda ilgarilab ketgan, ulardagi hayot farovonligi sezilarli darajada yuksak bo'lsa-da, odamlar, ayniqsa, yoshlar o'rtasida axloq-odob bilan bog'liq juda ko'p muammolar kelib chiqmoqda. Otalar va bolalar o'rtasidagi jiddiy kelishmovchiliklar, o'zaro mehrsizlik, yoshlarning ichkilikbozlikka, kashandalikka, giyohvandlikka va turli tusdagi axloqsiz qiliqlarga ruju qo'yishi shular jumlasidandir. Televideniya va boshqa ommaviy axborot vositalarida ko'rib-eshitib guvohi bo'lamizki, hali u, hali bu mamlakatda yosh o'quvchi yoki talaba o'z o'qituvchisi yoxud sinfdoshlarini shafqatsizlarcha otib tashlaydi, ko'cha-ko'yda turli og'ir jinoyatlarni hech bir seskanmay sodir etaveradi. Misol tariqasida butun dunyo ommaviy axborot vosita­larida e'lon qilingan quyidagi xabarni keltirish mumkin: «Braziliyaning Rio-de-Janeyro shahridagi maktablarning birida mudhish voqea ro'y berdi. Qurollangan kishi ta'lim dargohi zaliga kirib, to'planganlarga qarata o'q uzgan. O'sha paytda bu yerda 40 nafardan ziyod o'quvchi bor edi. Qo'poruvchilik natijasida ulardan 12 nafari qurbon bo'lgan, yana o'ttiz nafari yaralangan. Politsiya vakillarining aytishicha, qilgan qabihligidan so'ng jinoyatchi o'zini o'ldirgan. Keyinchalik shaxsi aniqlangan bu kimsa bir paytlar shu maktabda o'qigan ekan...» Bu singari xunuk holatlarning zamirida yosh avlod ta'lim oladigan ilm dargohlarida tarbiya masalasiga, navqiron inson qalbida ezgu tuyg'ularni parvarishlash ishiga yetarli e'tibor berilmasligi singari jiddiy muammolar turibdi, deb xulosa qilish mumkin.

Bizda esa bu masala boshqacharoq tushuniladi, uning yechimiga o'zgacharoq yondashiladi. Ma'rifatparvar bobomiz Abdurauf Fitrat bu yondashuvni quyidagicha asoslaydi: «Avlodni tarbiyalash insoniyatning xizmatidir. Qachonki biz yaxshi axloq egasi bo'lgan farzandlarni tarbiyalasak, shundagina bo'ynimizdagi bu xizmat majburiyati soqit bo'ladi. Kimki, badaxloq bolalarni tarbiya etsa, insoniyatga xizmat emas, balki dushmanlik qilgan bo'ladi. Jamiyat ularning farzandlaridan bezor bo'ladi. Xush va yaxshi axloqqa ega bo'lgan farzand imon sohibi bo'lgan ota-onadan bo'ladi, agarda ota-ona axloqsiz bo'lsalar, ularning tarbiyalari soyasida o'sgan farzand ham badaxloq bo'­ladi».