Axborot bozor segmenti kimga tegishli?

Axborot bozorida erkin raqobat muhitini yaratish bosma nashrlarning rivojlanishiga xizmat qiladi. Ammo, hozirgi sharoitda bu qoidani tuman va shahar gazetalariga nisbatan qoʻllab boʻlmaydi. Chunki ular uchun axborot bozorining oʻzi yoʻq. Afsuski, bir tuman gazetasi ikkinchi tuman nashri bilan qiziqmaydi. Unda qanday materiallar chop etilayotganiyu, qanday dolzarb mavzular koʻtarilayotganini har doim ham kuzatavermaydi. 

Gazeta adadini oshirishning turli usullari, texnologiyalarini qoʻllash haqida koʻp ham bosh qotirilmaydi. Aksariyat gazetalar bir xil shaklda chop etiladi. Agar gazeta nomini hisobga olmasa, ularni bir-biridan farqlash qiyin. Hatto ayrim viloyatlarda, masalan, Samarqandda tuman gazetalarining deyarli barchasi A2 formatda chop etiladi. Oʻziga xoslik, oʻz koʻrinishi, dizayni, uslubiga ega gazetalar mamlakat boʻyicha barmoq bilan sanarli. Ammo bundan buyogʻiga axborot makonida yashab qolish uchun tuman gazetalari ham oʻz hududida axborot bozorini yaratmasa, rivojlanmaydi. Buning uchun tuman gazetalari oʻrtasida hech boʻlmaganda oddiy musoboqa boʻlishi kerak. Bu ham mediamarketing bilan bogʻliq bir yechim, aslida. 

Axborot bozor segmenti kimga tegishli? 

Bugungi sharoitda bu koʻproq xususiy gazetalarga tegishli. Avvalo, segment deganda bozorning oʻziga xos umumiy xususiyati va farqlari tushuniladi. Unda axborot isteʼmolchilari jinsi, yoshi, kasbi, ijtimoiy va demografik alomatlariga qarab saralanadi. Nima uchun xususiy gazetalarning adadi tez ortadi? Chunki ular axborot bozori segmentini oʻrganadilar va undan oʻz auditoriyasini ajratib oladilar. Masalan, “Bekajon” yoki “Soʻgʻdiyona” gazetasi faqat ayollarga moʻljallangan boʻlib, gazeta kontenti shunga qarab yaratiladi. Adadi 25 ming nusxadan kam emas. 

Tuman va shahar gazetalarining asosiy axborot istemolchilari kimlar? Tumanning 7 yoshdan 70 yoshgacha boʻlgan aholisi. Uning ichida ziyoli ham, xizmatchi ham, tadbirkor ham, fermer ham, oddiy uy bekasiyu oʻquvchi ham bor. 

Hammaga qiziqarli boʻlgan axborot yaratish uchun tahririyatlar qanchalik bosh qotiradi? Afsuski, nashrlar oʻquvchilarning talab va ehtiyojiga oʻz vaqtida eʼtibor qaratmaydi. Filologiya fanlari boʻyicha falsafa doktori, tajribali jurnalist Beruniy Alimov taʼbiri bilan aytganda, ijtimoiy-siyosiy nashrlarda faoliyat olib boruvchi jurnalistlar asosan tadbirlarni yoritish bilan shugʻullanadi. Oʻquvchilarning qiziqishi, ular xohlagan mazmundagi maqolalarni yoritish muhim emas goʻyo. 

Olim viloyatlarda boʻlib oʻtgan uchrashuvlarda hududiy nashrlar mazmunini xorijlik mutaxassis, “Ria novosti” muxbiri boʻlgan Tatyana Sinitsinaning fikrlari asosida tahlil qilib berar ekan, mahalliy gazetalardagi jurnalistlar hali-hamon eskicha yozish usulidan voz kechmaganini taʼkidlaydi. Vaholanki, axborot bozoriga kirib borish va unda oʻz oʻrniga ega boʻlish har bir nashrdan jahon standartlariga moslashishni talab etadi. 

Reklama qachon daromad manbai boʻladi? 

Qachonki, u toʻgʻri yoʻlga qoʻyilsa. Chunki dunyo media bozorida reklama asosiy daromad keltiruvchi manba hisoblanadi. Afsuski, milliy bosma nashrlar faoliyatida reklama materiallari hali oʻz oʻrnini topganicha yoʻq. Ayniqsa, ijtimoiy-siyosiy gazetalarda reklama deganda, asosan tabrik va eʼlonlar tushuniladi. Vaqti-vaqti bilan turli muhim sana yoki bayramlar munosabati bilan korxona va tashkilotlarning sahifa-sahifa tabriklari beriladi, lekin bu hali toʻliq reklama degani emas. Uning asosini korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar, tashkilot va muassasalarning aholi uchun taklif qiladigan turli xizmatlarini qiziqarli qilib axborot isteʼmolchisiga yetkazish orqali foyda koʻrish tashkil etadi. Reklama bilan axborot bozorini biladigan mutaxassislar, marketologlar shugʻullanib, buyurtmachining talablari asosida axborot materiallarini tayyorlashi kerak. 

Hududiy nashrlarda, agar eʼlonlarni hisobga olmasa, reklama yoʻq hisobi. Nega shunday? Nima, tumanlarda reklama beruvchilar yoʻqmi? Bor, albatta. Ammo uni gazetadan foydalanishga jalb qilishni har bir tahririyat oʻzi uddalashi kerak. Hozir barcha tumanlarda ham ishlab chiqaruvchi korxonalar, fermer xoʻjaliklari, hunarmandlar, tadbirkorlar faoliyati izchil rivojlanmoqda. Mahalliy ishlab chiqarish korxonalari mahsulotlarini hatto eksportga chiqaryapti. Ularning mahsulotini gazeta orqali reklama qilish va bundan foyda koʻrishning turli usullari mavjud. Bu ham tahririyatlarda mediamarketingni tezroq yoʻlga qoʻyish zarurligini koʻrsatadi. 

Jahon media makonida har bir nashrning, markaziy yo hududiy boʻlishidan qati nazar, oʻz oʻrniga ega boʻlishida uning veb-saytlarini rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Shu maqsadda mamlakatimizning barcha markaziy, hududiy, tarmoq, xususiy nashrlari veb- saytlarini yaratish vazifa sifatida tahririyatlar oldiga qoʻyilganiga ham 10 yildan oshdi. Shunga qaramay, ularning rivojlanishi juda sust kechmoqda. Aksariyat tuman gazetalarning veb sahifalari vaqtida yangilanmaydi, baʼzilari umuman ishlamaydi. Bu hol nafaqat hududiy, balki markaziy nashrlarga ham xos. Vaholanki, dunyo tajribasida bosma nashrlarning asosiy faoliyati elektron shakllarga allaqachon koʻchgan. Ular nafaqat shaklini oʻzgartirgan, balki internet imkoniyatlaridan keng foydalangan holda, turli ijtimoiy tarmoqlarda sahifalariga, mobil ilovalariga ega. 

Mamlakatimiz aholisining katta qismi yoshlardir. Ularning aksariyati gazeta oʻqishdan koʻra internetdan, turli gadjetlardan foydalanishni afzal koʻradi. Shunday ekan, ularni internet orqali gazetaga jalb qilish kerak. Buning esa turli usullari mavjud. Buning uchun har bir bosh muharrir oʻzi internetda faol boʻlishi, uning imkoniyatlarini tahririyat ishiga tatbiq qila olishi zarur. Shu maʼnoda har bir nashrning global makonda muqim oʻringa ega boʻlishining fursati yetdi. Bunga nima toʻsiq boʻlishi mumkin?