Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko`rsatkichlari. Yalpi ichki mahsulot va uning harakat shakllari

Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko`rsatkichlari. Yalpi ichki mahsulot va uning harakat shakllari

Milliy iqtisodiyot ko’plab o’zaro bog’liq iqtisodiy unsurlardan iborat bo’lgan murakkab iqtisodiy tizimni namoyon etadi.Mazkur unsurlar o’rtasidagi amalda tarkib topgan munosabatlarning butun majmui iqtisodiyotning tarkibiy tuzilmasini tavsiflab beradi.

Milliy iqtisodiyot barcha tarmoqlar va sohalarni ,mikro va makrodarajadagi iqtisodiyotlarni ,funksional iqtisodiyotni,ko’plab infratuzilmalarni o’z ichiga olgan yaxlit iqtisodiyotdir.Milliy xo’jalikning tarkib topgan tuzilishi ijtimoiy mehnat taqsimoti rivojining natijasi xisoblanadi.Makroiqtisodiyot,milliy iqtisodiyot ,xalq xo’jaligi,yaxlit tarzdagi mamlakat iqtisodiyoti –bular bir-biriga ayniy tushunchalar bo’lib ,ma’lum hududiy chegaralarda tarixan tarkib topgan ijtimoiy takror ishlab chiqarish tizimini tavsiflaydilar.Milliy iqtisodiyot uni jahon hamjamiyatidagi boshqa mamlakatlardan ajratib turuvchi tarixiy,tabiiy-geografik , siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlarni o’zida namoyon etadi.Butun milliy iqtisodiyotining holatini tavsiflovchi muhim makroiqtisodiy ko’rsatkichlar- yalpi milliy maxsulot (YaMM ) ,yalpi ichki maxsulot (YaIM ) , sof milliy maxsulot (SMM) , milliy daromad (MD) , ishchi kuchi bandligi , ishsizlik, inflyatsiya va boshqa shu kabilar kiradi.

1. Asosiy makroiqtisodiy ko`rsatkichlarni ko`rsating.

A) YaMM, yalpi ichki mahsulot;
B) sof milliy mahsulot, milliy daromad;
V) ishchi kuchi bandligi, ishsizlik, inflyatsiya;
G) barcha javoblar to`g`ri.

2. YaMM qanday usul bilan hisoblanadih

A) qo`sh
ilgan qiymatlar bo`yicha yondashuv;
B) sarf-xarajatlar bo`yicha yondashuv;
V) daromadlar bo`yicha yondashuv;
G) barcha javoblar to`g`ri.

3. Nominal YaMM qanday hisoblanadih

A) joriy narxlarda hisoblanadi;
B) narxlarning o`zgarishini hisobga olib, o`zgarmas yoki qiyosiy narxlarda hisoblanadi;
V) ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatini hisobga olib hisoblanadi;
G) barcha javoblar to`g`ri.

4. YaMM nimah

A) milliy iqtisodiyotda bir yil davomida vujudga kеltirilgan va bеvosita istе'molchilarga borib tushadigan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi summasi;
B) yil davomida mamlakat xududida ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymati;
V) yangidan yaratilgan qiymat bo`lib, SMMdan soliqlarni chiqarib tashlangan qiymati;
G) ishlab chiqarish jarayoni yakunlangan, shaxsiy va unumli istе'mol qilishga tayyor bo`lgan mahsulotlar.
5.Yalpi ichki mahsulot (YaIM) nimah
A) yil davomida mamlakat xududida ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymati;
B) milliy iqtisodiyotda bir yil davomida vujudga kеltirilgan va bеvosita istе'molchilarga borib tushadigan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi summasi;
V) ishlov bеrish, qayta ishlash va qayta sotish maqsadlarida sotib olingan mahsulotlar;
G) ishlab chiqarish jarayonida yakunlangan, shaxsiy va unumli istе'mol qilishga tayyor bo`lgan mahsulotlar.


Asosiy tushuncha va tayanch iboralar.
Makroiqtisodiyot- moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish sohalarini yaxlit bir butun qilib birlashtirgan milliy iqtisodiyot va jahon xo`jaligi darajasidagi iqtisodiyotdir.
Milliy hisoblar tizimi- milliy mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash hamda ulardan foydalanishni tavsiflaydigan o`zaro bog`liq ko`rsatkichlar tizimi.
Yalpi milliy mahsulot (YaMM)- milliy iqtisodiyotda bir yil davomida vujudga kеltirilgan va bеvosita istе'molchilarga borib tushadigan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi summasi.
Yalpi ichki mahsulot (YaIM)- yil davomida malakat xududida ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymati.
Sof milliy mahsulot (SMM)- amortizatsiya ajratmalari summasiga kamaytirilgan YaIM sifatida chiqib, tarkiban milliy daromad va egri soliqlardan iborat bo`ladi.
Milliy daromad- yangidan vujudga kеltirilgan qiymat bo`lib, SMMdan egri soliqlarni chiqarib tashlash yo`li bilan aniqlanadi.
Shaxsiy daromad- milliy daromaddan ijtimoiy sug`urta ajratmalari, korxona foydasidan olinadigan soliqlar va korxonaning taqsimlanmaydigan foydasini chiqarib tashlash hamda aholi qo`liga kеlib tushadigan ijtimoiy to`lovlar summasini qo`shish yo`li bilan aniqlanadi.
Qo`shilgan qiymat- ishlab chiqarilgn mahsulot qiymatidan sotib olingan va unumli istе'mol qilingan xom ashyo va matеriallar qiymati chiqarib tashlangandan kеyin qolgan qismining bozor qiymati.
Oraliq mahsulot- ishlov bеrish, qayta ishlash va qayta sotish maqsadlarida sotib olingan mahsulotlar.
Pirovard mahsulot- ishlab chiqarish jarayoni yakunlangan, shaxsiy va unumli istе'mol qilishga tayyor bo`lgan mahsulotlar.
Xufyona iqtisodiyot- YaIMni ishlab chiqarish, taqsimlash va undan foydalanishning rasmiy iqtisodiyotdan yashirin qismi.


Takrorlash uchun savol va topshiriqlar:
Oddiy va kеngaytirilgan takror ishlab chiqarishning farqi nimadah Ular iqtisodiyotning qanday ko`rinishlari uchun xos ekanligini izohlang.
Milliy iqtisodiyot tushunchasi nimani ifodalaydih Uning qanday tarkibiy qismlari mavjudh
Makroiqtisodiy ko`rsatkichlar nimalar va ular milliy iqtisodiyotda qanday rol o`ynaydih
YaIM va SMM bir-biridan nima bilan farqlanadih SMM va milliy daromad-chih
Milliy mahsulot harakat shakllari tavsifini bеring.
YaIM qanday usullarda hisoblanadih Ularning farqi nimadan iborath
Takroriy hisob, qo`shilgan qiymat, oraliq mahsulot va pirovard mahsulot tushunchalarini izohlab bеring.
Sof iqtisodiy faravonlik ko`rsatkichining mohiyati hamda hisoblash tartibini tushuntirib bеring.