Milliy hisoblash tizimi

Beksulton Tulanboyev
MHT - bozor
iqtisodiyotining
modeli ekanligi va
uni qo'llash
zaruriyati.

---

 Milliy hisobchilikni yuzaga kelish tarixiga nazar tashlasak, u dastlabki davrlarda
ayrim iqtisodchi olimlarning o'z mamlakatlarining salohiyatini bilishga va
mamlakatning umumxarajatlarini qoplash uchun soliq miqdorini aniqlashga
bo'lgan qiziqishlar hosilasi sifatida paydo bo'ldi. Keyinchalik iqtisodiyotning sifat
jihatdan tez rivojlanishi, iqtisodiyotda xizmatlar nufuzining oshishi va
iqtisodiyotning tez sur'atlar bilan rivojlanishiga olib keluvchi yangi ishlab chiqarish
usullari va texnologiyalarning joriy etilishi talab va taklif muvozanatini tez-tez
buzilishlariga olib kela boshladi.
Shu davrlardagi iqtisodiy nazariyaga asosan «bozor iqtisodiyotida iqtisodiyotni tashqaridan, ya'ni hukumat tomonidan
boshqarish zarurati yo'q» deb hisoblanar edi. Chunki, bozor iqtisodiyotida iqtisodiyot bozor qonunlari asosida, ya'ni talab va
taklif asosida ishlab chiqarish bilan iste'mol o'rtasidagi muvozanatni ta'minlaydi, deb qaralar edi. Lekin, XX asrning boshlariga
kelib, fan va texnikaning taraqqiyoti va yangi ishlab chiqarish texnologiyalarining amaliyotga keng tatbiq etilishi natijasida yirik
ishlab chiqarish korxonalari vujudga kela boshladi. Natijada, foyda normasi katta bo'lgan tovarlar ko'plab ishlab chiqarilib,
ishlab chiqarish va iste'mol o'rtasidagi nomutanosibliklar vujudga keldi, talab va taklif o'rtasidagi muvozanat buzildi. Bozordagi
muvozanatning buzilishi mamlakatlarda inqiroz (krizis)larni yuzaga keltirdi. Bu esa mamlakatlarda iqtisodiy o'sishga salbiy
ta'sir etib, bir tomondan ishlab chiqaruvchilarning aylanma mablag'larini kamayishiga va ishlab chiqarishni qisqartirishga olib
kelgan bo'lsa, ikkinchi tomondan aholi o'rtasida ishsizlikni yuzaga keltirdi, uning turmush darajasini pasayishiga sabab bo'ldi.
Natijada, jamiyatda noroziliklar yuzaga keldi, siyosiy tuzum inqirozi \avfi tug'ildi.

---