|
Milliy g‟oyaning o‟ziga xos xususiyatlari, rivojlanish mexanizmlari va
vositalari
Reja:
1.
Milliy g‘oyaning o‘ziga xos xususiyatlari. Milliy g‘oyaning muayyan
mamlakat yoki xalq maqsadlari va taraqqiyot yo‘li bilan bog‘liqligi.
2.
Milliy g‘oyani rivojlantirish tushunchasi, ma‘no-mazmuni, milliy g‘oya
rivojlanishining ong va tafakkur, turli xil omillar bilan bog‘liqligi.
3.
Milliy g‘oya ta‘sirchanligini oshirish mexanizmlari. ―Fikr – g‘oya –
mafkura – tizim‖ munosabati. Milliy g‘oya va OAV.
Mafkura va g‗oyalar tarixiy taraqqiyotda yetakchi mavqelardan birini
egallaydi. Insoniyatning kо‗p ming yillik о‗tmishi buni yaqqol tasdiqlaydi. Yer
yuzida dastlabki odamzod paydo bо‗lib, uning urug‗, jamoa yoki xalq sifatida
shakllanishi rо‗y bergan dastlabki davrlardayoq ularni birlashtirib turadigan
umumiy g‗oya va mafkuraga ehtiyoj tug‗ildi. Prezidentimiz Islom Karimov
ta‘kidlaganidek: «Chunki, mafkura – jamiyatda yashaydigan odamlarning hayot
mazmunini, ularning intilishlarini о‗zida mujassamlashtiradi»34. Ma‘ruzada bu
holat va zaruriyat turli misollar orqali isbotlanishi lozim.
Jamiyat tarixini о‗rganish shuni kо‗rsatadiki, ilk moddiy va ma‘naviy
madaniyat maskanlarining kо‗pchiligi dastlab Sharqda shakllangan va bu
insoniyatning keyingi taraqqiyoti uchun zamin bо‗lib xizmat qilgan. Xususan,
qadimgi Misr, Vavilon, Turon, Eron, О‗indiston va Xitoyda vujudga kelgan
sivilizatsiyalar tarixda muhim о‗rin tutadi. Јadimgi Sharq zamini xalqlari dunyoda
birinchilardan bо‗lib yerga ishlov berdilar, tabiatdan tanlab olish yо‗li bilan
madaniy о‗simliklarning kо‗plab navlarini yetishtirdilar. Ular murakkab sug‗orish
inshootlari va moslamalarini yaratdilar, tarixga ma‘lum bо‗lgan birinchi suv
tegirmonlari va objuvozlarni qurdilar, dastlabki uy hayvonlarini qо‗lga о‗rgatdilar,
ipak qurti boqib, undan tabiiy ipak olishni kashf etdilar. Nihoyatda murakkab
me‘morchilik san‘atiga asos soldilar, tabiat kuchlari qarshisida qanchalik sabr-
toqatli, irodali, о‗tkir fikrli, jismonan baquvvat va ruhan yengilmas bо‗lishni
jahonga namoyon etdilar. Shu asnoda xilma-xil g‗oyalarni yaratdilar, ularni amalga
oshirdilar. Bu misollar xolisona, «Osiyomarkazchilik» g‗oyalaridan xoli bо‗lgan
holda, umuminsoniy nuqtai nazardan tushuntirilishi lozim.
Mafkuraviy jarayonlar tarixiy va ijtimoiy shart-sharoit bilan uzviy aloqador
bо‗lib, davrlar almashuvi bilan yangilik tomon о‗zgaradi. Ma‘ruzada buni
qadimdan Turon va Turkiston mintaqasi deb nomlangan, bugungi kunda uning
markazi hisoblangan hozirgi О‗zbekiston hududida yuz bergan jarayonlar bilan
isbotlashga harakat qilish mumkin.
Ma‘lumki, milliy g‗oya va mafkuraning tarixiy shakllari va kо‗rinishlari
xalqimizning kо‗p ming yillik о‗tmishi davrida rivojlanib keldi. Qadimgi Xorazm,
Sug‗diyona va Baqtriyada ilk bor shakllangan, ajdodlarimiz tomonidan bundan
2700 yil oldin yaratilgan dastlabki yozma manba – «Avesto» kitobida ham ezgulik
g‗oyalari ilgari surilgan. Yaxshilik bilan yomonlik о‗rtasidagi azaliy kurash aks
34
Ислом Каримов. Миллий исти
і
лол мафкураси – хал
і
эъти
і
оди ва буюк келажакка ишончдир. – «Фидокор» газетаси, 2000
йил, 8-июн.
ettirilgan. Zardо‗shtiylikning ezgulik va insonparvarlik haqidagi qarashlari
mintaqamizga islom dini kirib kelgunga qadar asosiy g‗oyalar edi. Shuningdek,
turkiy xalqlar о‗rtasidagi Kо‗k tangrisiga (osmon va quyoshga) sig‗inish
(shamanizm) va buddizm (buddaviylik) ham diniy e‘tiqod sifatida zardо‗shtiylik
bilan yonma-yon yashab keldi.
Zardо‗shtiylik mintaqada ilk bor shakllangan dastlabki davlat birlashmalari:
Xorazm, Sug‗diyona va Baqtriyada davlat dini darajasiga kо‗tarildi va rasmiy
mafkura vazifasini ham bajardi. Kushon davlati davriga kelib zardо‗shtiylik bilan bir
qatorda, buddaviylik ham davlat dini vazifasini о‗tay boshladi.
Ammo, Turonning vaqti-vaqti bilan bosqinchilar hujumiga uchrab turishi
jamiyatdagi barqarorlikni izdan chiqarar edi. Miloddan avvalgi VI-IV asrlarda
Ahmoniy shohlari, 329-327 yillarda Aleksandr Makedonskiyning bosqinchilik
yurishlari mintaqada mavjud bо‗lgan mustaqil davlatchilikka ma‘lum muddatga chek
qо‗yilishiga sabab bо‗ldi. Xalqimiz о‗z mustaqilligini qayta tiklash uchun dushmanga
qarshi yillar davomida kurash olib bordi. Mustaqillik g‗oyalari, о‗z milliy
davlatchiligini tiklash uchun kurash xalqimizning о‗sha paytdagi orzu-umidlari, ta‘bir
joiz bо‗lsa, uning g‗oya va mafkurasini tashkil qiladi. Ularga asoslangan xalqimiz
Kushon podsholigi va Buyuk Turk Xoqonligi kabi ulkan saltanatlarga asos soldilar.
Bunda ommaviy axborot vositalari orqali psixologik ta‘sir о‗tkazishning
yangidan - yangi usullaridan foydalanadilar. Xususan, milliy hayotimizga xos
muayyan xususiyatlarni ochiqdan-ochiq qoralash, yerga urish yoki ayrim tarixiy
voqea-hodisalarni umuman bо‗lmagandek, jahon madaniyati, ilmu-faniga ulkan
hissa qо‗shgan ulug‗ allomalarimizni bizga aloqasi yо‗qdek qilib kо‗rsatishga
urinishlar mavjud.
Shuningdek, mintaqa davlatlari о‗rtasida ziddiyatlar keltirib chiqarish va
jahon afkor ommasida О‗zbekiston haqida notо‗g‗ri tasavvur tug‗dirishga
bо‗layotgan intilishlarni hech qachon e‘tibordan chetda qoldirmasligimiz lozim.
Bugungi kunda inson ongi va qalbi uchun kurash keskin tus olayotgan ekan,
xilma-xil qarashlarning mafkura maydonida hukmronlik qilishga intilishi tabiiy,
albatta. Bunga e‘tiqod umumiyligiga asoslangan holda yakka mafkura
hukmronligini ta‘minlash orqali jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan о‗ziga
qaram qilishga bо‗layotgan xatti-harakatlarni misol keltirish mumkin. Diniy
aqidaparastlik shular jumlasidandir. Masalan, islom dinidagi hozirgi aqidaparastlar
ijtimoiy, milliy xususiyati, qaysi davlatga mansubligidan qat‘iy nazar, barcha
musulmonlarning ma‘naviy birligi haqidagi tasavvurlarga tayanib ularning yagona
xalifalik ostida siyosiy birlashuvi g‗oyasini asoslashga harakat qiladi. Kо‗rinib
turibdiki, bu diniy-siyosiy ideologiya diniy asosda birlashuv g‗oyasini birinchi
о‗ringa qо‗yadi. U diniy-ma‘naviy zamindagi uyg‗unlik mamlakatlarning iqtisodiy,
madaniy-ma‘rifiy, ilmiy-texnik sohalardagi hamkorligiga, ular salohiyatining
birlashishiga va xalqlar taraqqiyotiga yо‗l ochsa buning nimasi yomon degan
savolni о‗rtaga tashlaydi. Yuzaki qaraganda bu gap tо‗g‗riga о‗xshaydi. Bunday
mafkura tarafdorlari о‗z qarashlarini aksariyat hollarda ana shunday «beozor»
shaklda taqdim etishga harakat qiladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
