Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари курси бўйича электрон ўқув дарслик

«.... маънавият-инсоннинг халқнинг куч-қудратидир. У йўқ жойда бахт-саодат бўлмайди.» Маънавиятнинг инсон қалбига тушиб турган илоҳий нурга қиёслашади. Бу нур тушган қалб борки, у покиза ва мусаффо бўлади.

• «.... маънавият-инсоннинг халқнинг куч-қудратидир. У йўқ жойда бахт-саодат бўлмайди.» Маънавиятнинг инсон қалбига тушиб турган илоҳий нурга қиёслашади. Бу нур тушган қалб борки, у покиза ва мусаффо бўлади.
• Оллоҳ инсонни яратиб тил-забон, ақл-заковат ато этдики, Шу ҳислатлари билан у тирик мавжудодларнинг сарварига айланди. «Оллоҳ ўзининг хадисиз улуғлиги, қудрати, гўзаллигини намойиш этиш, муайян бир кўзгу воситасида томоша қилиб хузурланиши мақсадида инсонни яратган. Оламдаги саноқсиз яратиқлар орасида фақат одамгина яратувчининг ўзига хос бўлган айрим сифатлар билан зийнатланган»
• Шундай таърифлашга муносиб бўлган зот инсоннинг одамийлик сифатларига эга бўлган ҳар бири битта шахс-кишидир. Шахс маънавият деганда нимани тушунмоқ керак?
• Шахс маънавияти ҳар бир инсондаги мавжуд бўлган учта куч: жисмоний, ақлий ва руҳий кучлар ва қобилиятларнинг тўлақонли ривожланиш асосида юзага келган ҳаёт-фаолиятининг мазмуни, маъносидир. Ундаги инсонга хос фазилатлар, эзгу ниятлар эса, унинг ички ва ташқи дунёсининг маъно ва мантиқидир. Биз ҳаётда «баъмани одам», «Бемаъни одам» ибораларини ишлатишни яхши биламиз. Шахснинг баъмани ёки бемаъни эканлигини намойиш қилувчи, кўрсатувчи, исботловчи омиллар ҳам унинг маънавиятидир.

Маънавият фақат инсонга хос хусусиятдир. Инсоннинг жамики жонли мавжудодлардан фарқи унинг маънавиятида эканини юқорида айтиб ўтдик. Хақиқатдан инсон ўзининг ҳаёт-фаолиятини онгли ташкил этиш, фақат ўзини эмас, ўзгаларнинг ҳам ғамини ейиш, ота-онасининг, опа-сингил, қариндош уруғ, қисқаси ўзи яшаб турган жамият одамларнинг ҳам ғамини ейиш, уларнинг ҳам манфаатини ўйлаш унинг инсоний бурчидир. Инсондаги бу ҳислатларнинг ривожланиши, тараққий этиши унинг маънавий даражасини белгилайди.

• Маънавият фақат инсонга хос хусусиятдир. Инсоннинг жамики жонли мавжудодлардан фарқи унинг маънавиятида эканини юқорида айтиб ўтдик. Хақиқатдан инсон ўзининг ҳаёт-фаолиятини онгли ташкил этиш, фақат ўзини эмас, ўзгаларнинг ҳам ғамини ейиш, ота-онасининг, опа-сингил, қариндош уруғ, қисқаси ўзи яшаб турган жамият одамларнинг ҳам ғамини ейиш, уларнинг ҳам манфаатини ўйлаш унинг инсоний бурчидир. Инсондаги бу ҳислатларнинг ривожланиши, тараққий этиши унинг маънавий даражасини белгилайди.
• Одам боласининг, яъни шахснинг барча хислатлари шу даражада ривожланиши керакки, унинг табиати, қалби, ҳис-тўйғулари, тафаккури етарли шаклланиб, ривожланиб барча гўзалликлардан, эзгуликдан шодланиб, ҳар қандай ёмонликдан, қабохатдан, иллатлардан озорланиб, саховат соҳибларига, яхши инсонларга мурувват, озор берувчи ва қабоҳат эгаларига нафрат билан қарайдиган, унга зарба бера оладиган, улар билан тик кураша оладиган бўлсин.
• Ҳаётдаги ҳар бир нарсага у хоҳ яхшилик бўлсин, хоҳ қабохату ёмонлик бўлсин унга бепарво, лоқайд қаровчи шахс инсон зотига, жамият тараққиётига зиён ва захмат келтирувчидир.
• Инсоният тарихидан яна шу нарса маълумки, одам боласи ҳеч қачон ўзидан мукарраму мўътабар бўлиб қолмайди. У юксак маънавий фазилатлар эгаси бўлсагина, ўзидаги салбий иллатларни, лоқайдликни ҳам, бепарволикни ҳам ва барча, инсондаги салбий иллатларни келтириб чиқарувчи нафс хуружини, лаззатларга бўлган мойиллик иллатларини енга билсагина, ўзидаги шундай иллатлар билан кураша олса, уларни енгувчи иродасини чиниқтира олса, бундай одам мукаррам инсоннинг мартабасига кўтарила олади. Шундай шахсгина бой маънавият эгаси бўлади.