Miksomitsetlar yoki shilimshiqlar bo`limi (myxophyta) Reja

Plazmodioforsimonlar ajdodi - Plasmodiophoromycetes

 Bu ajdod vakillari h ujayra ichida joylashib parazitlik qilishga moslashgan. Shuning uchun h am bo`larda maxsus spora h osil qiluvchi or­ganlar bo`lmaydi. Spora xo`jayin o`simlik h ujayrasi ichida o`rnashgan plazmodiydan h osil bo`ladi.

Eng muh im vakillaridan biri karam kilasi (Plasmodiophora bras­sicae) h isoblanadi.

Ular karam va butgullilar oilasining boshka vakillarini ildizida yashab parazitlik qilib h osildorlikni kamayi­shiga sababchi bo`ladi. Bu parazit bilan kasallangan ildiz normal o`sayotgan ildizdan h ajmi kattalashib, shishib badburush bo`lganligi bi­lan farq qiladi. Kasallik juda h am xavfli, chunki u bilan kasallan­gan yosh karam ko`chati nimjonlashib, rivojlanmasdan bosh o`ramaydi. Kasallangan karam ildizidan preparat tayyorlab mikroskopda tekshiril­sa ildizni parenxima h ujayralarida parazitni miksoamyoba plazmo­deysini ko`rish mumkin. Kasallangan ildizni parenxima h ujayrasi pa­razit ta`sirida h addan ortiq o`sib katta bo`lib, shishlar h osil qila­di, va qing`ir qiyshiq bo`lib yo`g`onlashadi. Buning asosiy sababi shundan iboratki, parazit ta`sirida o`simlik h ujayrasida fenol va indol de­gan moddalarning sintez etilishi buziladi. Kasallikni oxirgi taraqqiyot stadiyasida plazmodiy bir qancha mayda bo`laklarga bo`linadi, keyin ulardan yumaloq massa - spora h osil bo`ladi.

Ko`zda yer shudgor qilingan vaqtda chirigan ildizdan parazitning sporasi yerga tushadi. Sporani tarqalishiga tuproqdagi h ayvonlar (yomg`ir chuvalchangi, h asharotlar) yomg`ir, qor suvlari va antropogen vosi­talari sababchi bo`ladi. Spora tuproqda bir necha yil davomida h ayot­chanligini saqlab qoladi. Qulay sharoitda: suv, h arorat, xo`jayin o`simlik ildizidan ajraladigan o`sishni qo`zg`atuvchi moddalar ta`sirida spora­lar o`sadi. Sporaning o`sishidan zoospora yoki miksoamyoba h osil bo`la­di. Ular ildiz tukchalari orqali ildiz parenxima h ujayralari ichiga kiradi, va u yerda miksoamyoba plazmasi bir-biri bilan qo`shiladi. Bun­ga plazmagamiya deyiladi va birlamchi gaploid yadroga ega bo`lgan plazmodiya h osil bo`ladi; ular mitoz yo`li bilan bo`linib ko`payadi. Shun­day plazmodiydan gametangiy yoki zoosporangiy rivojlanadi. H osil bo`lgan zoosporalar (yoki gametalar) ildiz tukchalari orqali tuproqqa chiqadi. Ularni plazmalari (yadrolar qo`shilmaydi) bir-biri bilan qo`shiladi va ikki yadroli h ujayra h osil bo`ladi. Bu h ujayralar yangit­dan karam h ujayrasiga kirib, yangi h ajm ancha katta bo`lgan plazmodiy h osil qiladi. Ikkilamchi plazmodiy yadrolari mitoz yo`li bilan bo`lin­gandan keyin, h osil bo`lgan bu yadrolar juft-juft bo`lib ko`shila­di, shundan so`ng h osil bo`lgan diploid yadrolar reduksion bo`li­nib, plazmodiy parchalanadi va mayda bo`lakchalarga ajraladi. Shu bo`­lakchalardan sporalar h osil bo`ladi. Demak, plazmodioforani taraqqi­yot sikli dastavval ildiz tukchalarida va bir qismi tuproqda va yana bir qismi ildiz parenxima h ujayralarida bo`ladi. Shuni qayd qilish kerakki, plazmodioforani zoosporasi xuddi shilimshiqsimonlarnikidek bir-biriga teng bo`lmagan ikki xivchinlidir.

Bu kasallik dastavval M.S.Voronin tomonidan (1878) birinchi marotaba tasvirlangan va batafsil o`rganilgan. Shu bilan birga, u kasallik paydo bo`lish sabablarini taraqqiyot siklini o`rganib unga qarshi tadbirlarni ko`rsatadi.

Bu ajdodning ba`zi vakillari amaliy jih atdan muh im ah amiyatga ega. Jumladan, kartoshka kukun parshasi (Spongospora solani). Uni ko`p yadroli plazmodiysi yoki s p o n g o s p o r a s i kartoshka tugunaklarini ustki parenxima h ujayralariga o`rnashib yumaloq g`ovak shakldagi sporalar h osil qiladi. Jaroh atlangan kartoshka tugunakla­ri jigar rang yumaloq g`ovaklar bilan qoplangan bo`lib, keyinchalik unday tugunaklar chiriydi. Bu parazit bilan ituzumdoshlar oilasini boshqa vakillari, jumladan, pomidor va boshqa o`simlik turlarini h am zararlantirishi mumkin. Bularni boshqa bir turkum vakillari xara va boshka suvo`tlariga kelib chikishi va filogenezi h ozirgacha to`liq h al qilinmagan. Ba`zi bir olimlar ularni h ayvonlarga yaqinlashtiradi­lar; boshqalari, tuzilishi va taraqqiy etish xususiyatlari bilan zambu­rug`larga, yana boshqa bir guruh olimlarni dalil va faktlariga qara­ganda, ularni kelib chiqishini, plazmodiy hosil etadigan geterotrof xivchinlilar bilan chiqishini, plazmodiy hosil etadigan geterotrof xivchinlilar bilan bog`liq deb faraz etiladi.
Nazorat savol va topshiriqlari:

1. 
   Shilimshiqlar qanday organizmlar?
   
2. 
   Ularning oziqlanishi va ko`payishi qanday amalga oshadi?