Mikroprotsessor va kompyuter texnikasi asoslari

 
 
 
       10-Mavzu:Mikrodasturlarni doimiy saqlash qurilmasi  
                                           Reja: 
1)Doimiy eslab qolish qurilmasi haqida ma’lumot 
2)Biosning vazifalari 
3)Xotira PROM haqida 
               Doimiy  eslab  qolish  qurilmasi 
(DEQQ)  ham  bosh  platada  o’rnatilgan  modullar 
(kassetalar) asosida quriladi va ushbu o’zgarmaydigan axborotlarni saqlash uchun ishlatiladi: 
operatsion  tizimning  yuklovchi  dasturlari,  kompyuter  qurilmalarining  testlash  dasturlari  va 
kiritish-chiqarish  bazaviy  tizimining  (BIOS)  bazi  drayverlari  va  b.  Doimiy  eslab  qolish 
qurilmasidan  faqat  ma’lumotlarni  o’qish  mumkin,  Doimiy  eslab  qolish  qurilmasiga 
ma’lumotni  yozish  EHM  dan  tashqarida  laboratoriya  sharoitlarida  bajariladi.  Doimiy  eslab 
qolish qurilmasining modullari va kassetalari, odatda, bir necha yuz kilobaytdan ortmaydigan 
sig’imga  ega.  Doimiy  eslab  qolish  qurilmasi, 
energiyaga  bog’liq, 
bo’lmagan  eslab  qolish 
qurilmasidir. 
Doimiy  qurilma  xotiralari  (DHQ)  deb  shunday  xotirlovchi  qurilmalarga  aytiladiki,  bu  HQ 
larning ishlashi jarayonida undan faqat olodindan yozib qo’yilgan axbarot o’qiladi. 

---

80 
 
  DHQ  larga  axbarot  oldindan,EHM  da  masalani  echishda  avval,  ba’zida  hatto  DHQ 
yasalganda  yopziladi  va  EHM  da  masalani  echish  jarayonida  o’zgarmaydi.  DHQ    dagi 
axbartotni o’zgartirish u hipsoblashlarda ishtirok qilmagan vaqtda amalga oshiriladi.  
  Boshqacha qilib aytganda,DHQ  lar  faqat axbarotni o’qi sh rejimida    ishlatiladi  ya’niDHQ 
kirish  y’li  axbaroti(adres)bilan  uning  chiqish  yo’li  axbaroti  (o’qilgan  so’z)  o’rtasida 
muvofiqlik mavjuddir.  
  DHQ  lar  operativ  xotira  qurilmalariga  nisbatan  soda,  arzon  va  ishonchlidir,  chunki  ularda 
axbarotni  yozish  cxemasi  bo’lmaydi  va  axbarotni  saqlash  uchun  soda  va  arzon  elementlar 
qo’llanilishi mumkin.  
  Hozirgi vaqtda DHQ lar raqamli texnikaning hamma asosiy sistemalarida-umumiy ishlarga 
va  problemalarga  mo’ljallangan  EHM  larda,  raqamli  modellarda,  raqamli  differentsial 
analizatorlarda,  axbarot  yig’ish  va  ishlash  sistemalarida,  har  xil  nazorat  va  boshqaruv 
sistemalaria va hokozolar tushuniladi.  
  DHQ  larning  keng  tarqalishi  ular  qo’llanishidagi  katta  samaradorlik  hamda  ularning 
soddaligi,  arzO’nligi,  nisbatan  katta  ishonchliligi  va  ko’pincha  operativ  xotira  qurilmasiga 
nisbatan katta tezkorligi kabi katta xususiyatlar natijasidir.  
  DHQ  ning  struktura  sxemasiga  (3,25  rasm)  operativ  xotia  qurilmasining  struktura 
sxemasiga  o’xshash  bo’lib,  undan  axbarotni  yozishga  mo’ljallangn  janjirlarning  yo’qligi 
bilan  farqlanadi.  DHQ  ning  xotira  bloki  (XB),  odatda,  2D  sistema  bo’yicha  tashkil  qilinib 
(3.26-rasm),  tugunlarida  bog’lovchi  elementlar  (BE)  joylashgan  matritsadan  iboratdir.  BE 
ning borligi “1” kodiga, yo’qligi esa “0” kodiga mos keladi.  
DHQ larda murojat vaqtida adres registridagi kodga muvofiq birorta adres shinasiga (vertical 
shinaga)signal  beriladi.  Chiqish  yo’li  signallari  tanlangan  adres  shinasi  bilan  bog’lovchi 
elementlar yordamida ulangan xona shinalarida (gorizanal shinalarida) paydo bo’ladi.  
  DHQ larda axbarotni qaytadan yozish (yangilash ) usuli uning muhim alomati hisoblanadi. 
Bu alomat buyicha DHQ larni quydagicha klassifikatsiyalash mumkin: 
Axbarotni o’zgarmaydigan qilib yozilgan doimiy xotira qurilmalari.  
axbaroti elektr yordamida yangilanuvchi doimiy xotira qurilmalari.  
Axbaroti mexanik tarzda yangilanuvchi doimiy xotira qurilmalri.  
Birinchi xil DHQ larda axbarotni o’zgartirib bo’lmaydi. Ikkinchi va uchinchi xil DHQ larda 
axbarotni  EHM  dan  tashqarida  yoki  EHM  ichida,  ammo  mashina  tezkrliogidan  kichik 
tezkorlikda yangilash mumkin.  
  Axbaroti  elektr  yordamida  yangilanuvchi  DHQ  larda  undagi  axbarotni  bir  necha  bor 
qaytadan programmalashning ta’minlanishi eng katta qiziqish tug’diradi.  
  Bog’lovchi elimentlarning xiliga qarab rezistorli, sig’imli, induktivli (transformator), yarim 
o’tkazgichli  (integral)  va  boshqa  DHQ  lardan  farqlanadi.  Yaqin  vaqtlargacha  EHM  larda 
asosan transformator  DHQ lar ishlatilar edi. Hozirgi vaqtda yarimo’tkazgichli integral DHQ 
lar keng tarqalgan.  
  Transformator  DHQ  lar  gisterezis  sirtmog’I  to’g’ri    to’rtburchak  bo’lmagan  ferrit 
halqachalarida quriladi. Bunday halqachalar chiziqli deb yuritiladi. 
  Chiqiqli  halqachalr  qurilgan  transformator  DHQ  larning  o’zida  xos  xususiyati-bitta 
halaqachaning  bir  nechta  ikkili  xonani  saqlashga  ishlatilishidir.  Transformator  DHQ  larni 
qurishining ikkita usulini ko’rsatish mumkin.  
Har bi halqacha hamma so’zning ma’lum xonasiga saqlashga mo’ljallangan bo’lib, o’zining 
xona chiqish yo’licho’lg’miga ega. N ta  n xonali so’zni saqlovci son chizig’I n halqcha va N 
adres simidan iborat hamda adres simlari “1” yozilishi kerk bo’lgan halqachalarning ichidan, 
“0”  yozilishi  kerak  bo’lgan  halqachalarning  esa  yonidan  o’tadi.  Tanlangan  sdres  simining 

---

81 
 
qo’zg’atilishi,  bu  sim  o’tgan  halqachalarning  chiqish  yo’lioda  o’qilayotgan  son  kodini  
ifodalovchisignallarning paydo bo’lishiga olib keladi;  
Har  bir  halqacha  bitta  so’zning  hamma  xonasiga  saqlashga  mo’ljallangan  bo’lib,  o’zining 
qo’zg’atuvchi  son  cho’lg’’amiga  (adres  simiga)  ega.  N  ta  n  xonali  so’zni  saqlovchi  son 
chizig’Ii N halqacha va n xona simidan iborat hamda xona simlari “1”yozilishi kerak bo’lgan 
halqachalarning ichidan, “0” yozilishi kerak bo’lgan halqachalarning esa yonidan o’tadi.  
Bu  usullarni  (3.27-rasmda)  keltirilgan  uchta  to’rt  xonali  so’zni  (0001,1110,0101)  saqlovchi 
DHQ sxemalari yordamida tushintirish mumkin.  
  Shunday  qilib,  birinchi  usulda  har  bir  so’zga  bitta  sim  va  har  bir  xonamga  bitta  halqacha 
to’g’ri kelsa, ikkinchi usulda har bir so’zga bitta halqacha va har bir xonaga bitta sim to’g’ri 
keladi.  
  Agar  N>n  bo’lsa,  transformator  DHQ  lar  axbaroti  mexanik  tarzda  yangilanuvchi  doimiy 
xotira qurilmalari turkumiga kiradi.