Mikroorganizmlarning morfologiyasi, hujayra to’zilishi va sistematikasi

Sitoplazma membranasi.
Uning qalin:ligi 9 nm cha bo`lib u hujayra devoriga ichki tomondan yopishib turadigan sitoplazmanning tashqi qavat — sitoplazmatik membranadir. U ikki qalin: lipiddan to`zilgan, har bir qalin: monomolekular oqsil bilan qoplagandir. Sitoplazmatik membrana hujayra quruq, moddasining 8 — 15% tashkil etadi va 70 — 90% hujayrani lipid qismini tutadi. Sitoplazmatik membrana osmotik bar`yer vazifasini bajardi va hujayraga kiradigan va chiqadigan moddalarni boshqarib boradi. Ko`p incha sitoplazmatik membrana ichki tomondan burtib chiqadi (invaginatsiya) va undan mezosomalar hosil bo`ladi.. Sitoplazmatik membrana va mezosomalar yuqori organizmlardagi membrana va mitoxondriyalar vazifasini bajaradi. Ularning usti va ichida ferment va energiya bilan ta`min etuvchi sistemalari joylashgan.
Bularga nafas fermeitlarini, hujayraga moddalarning kirib — chiqishini regulyatsiya tayoqcha ferment sistemalarini, azotofiksatsiya, xemosintez va boshqa jarayonlarni amalga oshiruvchi fermentlar sistemasini misol qilib keltirish mumkin.
Hujayradagi hujayra devori va kapsulasi biosintezi, tashqariga ekzoferment ajratish, Bulinish, spora hosil qilish funksiyalari sitoplazmatik membrana, mezosoma va shunga o`xshash strukturalargabog`liq dir.
Sitoplazma.
Sitoplazma membrana bilan o`ralgan. U kolloid sistema bo`lib suv, oqsil, yog, uglevodlar, mineral moddalar va boshqalardan tuzilgan. Uning tarkibi bakteriya yoshi, turiga qarab o`zgarib turadi. Unda yana sitoplazmatik membrananing ichki qismi, genetik apparat, ribosomalar, kiritmalar bo`lib bulardan qolgan qismini sitozol tashkil qiladi. Sitozol sitoplazmaning gomogen qismi bo`lib oqsillar, fermentlar, substratlar, eruvchan RNK va boshqa hujayra granulalaridan iboratdir.
Sitoplazma strukturasini o`rganish natijasida uni mayda granulali ekanligini va bu granulalarning diametri 10 — 20 nm ekanligi aniqlandi. Ularning ko`pchiligi ribosomalardir (ribosomalarning 60% RNK va 40% oqsil) ribosomalarni mikdori bitta bakteriyada 5000 dan 50 000 gacha bo`lib ular oqsil sintezini poliribosoma holida olib boradilar.