Mikromashinalar

LABORATORIYA MAShG`ULOTI №1
MAVZU: O`ZGARMAS TOK ELEKTR ZANJIRLARINI TEKShIRISh.
Mashg`ulot maqsadi.
O`zgarmas tok tarmog`iga aktiv elementlarni ketma-ket va parallel ulab
elektr zanjirini yig`ishni o`rganish, yig`ilgan zanjirdagi elementlarning elektr qiymatlarini o`lchab olish va xisoblashni o`rganish.
Kerakli jixozlar:
Laboratoriya stendi;
Elektr istemolchilar;
Elektr o`tkazgichlar;
O`lchov vositalari;
Elektr manba (E.Yu.K.)
Elektr istemolchilari ketma-ket ulangan zanjir tarmoqlanmagan zanjir deyiladi. Bunday zanjirda istemolchilardagi tok kuchi bir – biriga teng bo`lib u quyidagicha:
I=I<sub>1</sub>= I<sub>2</sub>= I<sub>3</sub> ya’ni I=sonst
Kuchlanishlar Kirixgofning ikkinchi qonuniga asosan berk konturdagi istemolchilar kuchlanishlari yig`indisi zanjirga berilgan EYuK qiymatiga tengdir va quyidagicha:
E= U₁ + U₂ + U₃ ya’ni E₁=I₁R₁+ I₂R₂+ I₃ R₃
Elektr zanjirining bir qismi uchun Om qonuni
Butun zanjir uchun Om qonuni
Z anjirning umumiy qarshiligi:




1-rasm. Elektr istemolchilari tarmoqlanmagan elektr zanjiri va kurinishi
Yuqoridagi elektr zanjiri yig`ilgandan so`ng elementlar qiymatlarini o`lchang va 1.1 jadvalga yozing.
1.1 jadval

O`lchash qiymatlari

Xisoblash qiymatlari

№

Ukir

I

U1

U2

U3

R1

R2

R3

Rek

P1

P2

P3

Pek

V

A

V

Om

Vt

1

2

3

Elektr zanjiriga istemolchilarni parallel ulash bunda istemolchilarning birinchi (bosh) uchlari bir-biriga va ikkinchi (oxirgi) uchlari bir-biriga ulanadi. Ya’ni:

Elektr zanjirda istemolchilar parallel ulansa bunday zanjir tarmoqlangan zanjir deyiladi.
Bunday zanjirda istemolchilardagi tok kuchi istemolchilarning qarshiligiga bog`liq va ulardagi kuchlanish bir-biriga tengdir.
Ya’ni:
U=U<sub>1</sub>= U<sub>2</sub>= U<sub>3</sub> yoki U=sonst
Elektr toki. Kirixgofning birinchi qonuniga ko`ra elektr zanjirning xar bir tugunidagi elektr toklarning algebraik yig`indisi nolga teng (tugundan chiqayotgan toklarning ishoralari manfiy olinsin) va quyidagicha:
I-I₁-I₂-I₃=0 yoki I= I₁ +I₂ +I₃
Zanjirning umumiy qarshiligi:




2-rasm. Elektr istemolchilari tarmoqlangan elektr zanjiri va ko’rinishi
Yuqoridagi elektr zanjiri yig`ilgandan so`ng elementlar qiymatlari o`lchang va 1.2 jadvalga yozing.


1.2 jadval

O`lchash qiymatlari

Xisoblash qiymatlari

№

U

Ikir

I 1

I 2

I 3

R1

R2

R3

Rek

P1

P2

P3

Pek

V

A

A

Om

Vt

1

2

3

Nazorat savollari:

1. 
   Elektr istemolchilarning ketma-ket va parallel ulanishini sharxlab bering?
   
2. 
   Om qonunlarini tushuntiring?
   
3. 
   Krixgof qonunlarini tushuntirig?
   
4. 
   Tugun deganda nimani tushunasiz va misollar keltiring?
   
5. 
   Zanjirning quvvatini aniqlashni tushuntiring?
   
6. 
   Mavzu bo`yicha xulosa chiqaring.
   

LABORATORIYA MASHG`ULOTI №2
MAVZU: R, L VA C ELEMENTLARI KETMA-KET, PARALLEL VA ARALASh ULANGAN BIR FAZALI SINUSOIDAL O`ZGARUVChAN TOK ELEKTR ZANJIRINI TEKShIRISh.
Mashg`ulot maqsadi.
R, L va C elementlari ketma-ket, parallel va aralash ulangan bir fazali sinusoidal o`zgaruvchan tok elektr zanjirini yig`ishni o`rganish, elektr zanjiridagi elementlar qiymatlarini o`lchab olish, xisoblash va vektor diagramma qurishni o`rganish.
Kerakli jixozlar:
Laboratoriya stendi;
R, L va C elementlari;
Elektr o`tkazgichlar;
O`zgaruvchan tok manbasi;
O`lchov vositalari.

1. 
   R, L va C elementlarini o`zgaruvchan tok zanjiriga ketma-ket ulanganda zanjirga berilgan kuchlanish qanday taqsimlanishini amalda tekshiramiz va zanjir parametrlarini xisoblash.
   

Quyidagi elektr sxemani laboratoriya stendida yig`ing, elektr zanjiri yig`ilgandan so`ng elementlar qiymatlari o`lchang va 2.1 jadvalga yozing.







1-rasm R, L va C istemolchilari ketma-ket ulangan elektr zanjiri va kurinishi
Yuqoridagi sxema uchun Om qonuni quyidagicha ifodalanadi

Bu yerda: I va U zanjirdagi tok va kuchlanishning ta’sir etuvchi qiymati, Z-zanjirning to`la qarshiligi, Om; R-aktiv qarshilik, Om; X<sub>L</sub>-induktiv qarshilik, Om; X<sub>C</sub>-sig`im qarshilik, Om;

Aktiv quvvat [VT]

Reaktiv quvvat [VAr]

To`la quvvat [VA]

Aktiv quvvat koeffitsenti
2.1 jadval

O`lchash kerak

Xisoblash kerak

№

Ukir

I

Ur

UL

UC

R

XL

XC

Z

L

C

cos



P

Q

S

V

A

V

V

V

Om

Om

Om

Om

Gn

F

Rad

Grad

Vt

VAr

VA

1

Vektor diagramma orqali tekshiramiz

2. 
   g, L va C elementlarini o`zgaruvchan tok zanjiriga parallel ulanganda zanjirga berilgan tok kuchuni zanjirning bir qismi uchun Om qonunidan amalda foydalanib tekshiramiz.
   

Quyidagi elektr sxemani laboratoriya stendida yig`ing, elektr zanjiri yig`ilgandan so`ng elementlar qiymatlarini o`lchang va 2.2 jadvalga yozing.




2-rasm R, L va C istemolchilari parallel ulangan elektr zanjir sxemasi va kurinishi

Aktiv o`tkazuvchanlik shaxobchasidagi tok

Induktiv g`altakli shaxobchasidagi tok

Kondensatorli shaxobchasidagi tok

Manba’dan istemol qilinayotgan umumiy tok

O`lchash kerak

Xisoblash kerak

№

U

Ikir

Ir

IL

IC

G

bL

bC

bZ

L

C

cos



P

Q

S

V

A

A

A

A

Om

Om

Om

Om

Gn

F

Rad

grad

Vt

VAr

VA

1

2.2 jadval

Vektor diagramma orqali tekshiramiz

Nazorat savollari:

1. 
   O`zgaruvchan tok manbai to`g`risida gapirib bering?
   
2. 
   Aktiv va reaktiv qarshilklarni farqlab bering?
   
3. 
   Induktiv va sig`im qarshiliklar farqini tushuntiring?
   
4. 
   Istemolchilari ketma-ket ulangan o`zgaruvchan tok zanjirini tushuntiring?
   
5. 
   Istemolchilari parallel ulangan o`zgaruvchan tok zanjirini tushuntiring?
   
6. 
   Quvvatlar uchburchagi deganda nimani tushunasiz?
   
7. 
   Ixtiyorish qiymatlar uchun vektor diagramma qurib tushuntiring?
   
8. 
   Mavzu bo`yicha xulosa chiqaring.
   

LABORATORIYA MAShG`ULOTI №3
MAVZU: SINUSOIDAL O`ZGARUVChAN TOK ZANJIRIDA REZONANS XODISALARINI TEKShIRISh.


Mashg`ulot maqsadi.

1. 
   Aktiv, induktiv va sig`im qarshiliklari ketma-ket ulangan zanjirda kuchlanishlar rezonansi xodisasini o`rganish;
   
2. 
   Aktiv, induktiv va sig`im qarshiliklari parallel ulangan zanjirda toklar rezonansi xodisasini o`rganish;
   

Kerakli jixozlar:
Laboratoriya stendi;
R, L va C elementlari;
Elektr o`tkazgichlar;
Chastota o`zgartirgich;
O`zgaruvchan tok manbasi;
O`lchov vositalari.
Induktiv, sig`im va rezistiv elementlari ( , , ) ketma-ket ulangan zanjirda kuchlanishlar rezonansi vujudga kelishi mumkin. Rezonans vaqtida zanjirdagi induktiv ( ) va sig`im ( ) reaktiv qarshiliklar o`zaro teng bo`lishi kerak.
Umumiy reaktiv qarshilik rezonans vaqtida quyidagicha bo`ladi.

Zanjirning to`la qarshiligi bo`lganda faqat aktiv qarshilikdan iborat bo`ladi.
Ya’ni:

Rezonans paytida zanjirdagi tok va kuchlanish faza bo`yicha ustma-ust tushadi. Shuning uchun bu holda tok va kuchlanish vektorlari o`zaro parallel bo`lib qoladi,
ya’ni:
.
Induktiv elementning reaktiv qarshiligini quyidagi formulalar bilan topiladi.
va
bu yerda - g`altak induktivligi, uning birligi Genri ( ), - tok takrorligi(chastotasi), birligi Gerts.
Sig`imning reaktiv qarshiligini quyidagi formulalar bilan topiladi.
, va
bu yerdagi S- kondensator sig`imi, birligi farada-F.
Elektromagnit sistemadagi ampermetr va volьtmetrlar yordamida tok va kuchlanishlar ( , va ) o`lchanib, , lar topiladi.
va larni aniqlab ular orqali g`altakning induktivligi ni va kondensator sig`imi ni topish mumkin.
Kuchlanishlarning vektor diagrammalari quyidagi qoidalarga asosan quriladi. Rezistiv elementdagi kuchlanish vektori tok vektori bilan faza bo`yicha ustma-ust tushadi, ya’ni bu vektorlar o`zaro parallel joylashadi. Induktiv g`altakdagi kuchlanish vektori esa tok vektori dan faza bo`yicha 90 ilgari ketadi. Kondensatordagi kuchlanish vektori tok dan faza bo`yicha 90 orqada qoladi.
Agar bo`lsa, bo`ladi.
Agar bo`lsa, bo`ladi.
Agar bo`lsa, bo`ladi.
Rezonans paytida zanjirdagi reaktiv quvvat bo`lib, to`la quvvat aktiv quvvatdan iborat bo`ladi. Rezonans vaqtida quvvat koeffitsiyenti birga teng bo`ladi:
.
Q uyidagi elektr sxemani laboratoriya stendida yig`ing, elektr zanjiri yig`ilgandan so`ng elementlar qiymatlari o`lchang va 3.1 jadvalga yozing.