“Микроиқтисодиёт” фанининг амалий машғулотида “Ишлаб чиқариш харажатлари” мавзуига бағишланган

ЎҚУВ-УСЛУБИЙ МАТЕРИАЛЛАР
Бозор қонунларига асосан барча моддий неъматлар ишлаб чиқарувчи субъектлар қисқа муддатли давр оралиғида максимал фойда олишга интиладилар. Бунинг асосий сабабларидан бири - қисқа муддатли даврда ресурслар нархларининг ўзгарувчанлигидадир. Талаб ва таклиф қонунига асосан моддий неъматлар ишлаб чиқарувчи барча фирмалар ресурслар бозоридан маълум турдаги ресурсларни харид қилиб, ишлаб чиқариш жараёнини амалга оширадилар.
Ишлаб чиқариш жараёни – бу фирмаларнинг асосий фаолият тури бўлиб, бу жараён чекланган ишлаб чиқариш ресурсларидан фойдаланган ҳолад амалга оширилади. Фирмалар ишлаб чиқариш жараёнида чекланган омилларнинг йириклашган уч гуруҳидан фойдаланадилар:
- меҳнат;
- капитал;
- хом-ашё ва материаллар.

Сарфланган ишлаб чиқариш омиллари миқдори билан, ушбу омиллардан фойдаланган ҳолда максимал ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори ўртасидаги боғлиқликни ишлаб чиқариш функцияси орқали ифодалаш мумкин:

.


Ўзгармас харажат (FC - fixed cost) - бу қисқа муддатли оралиқда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлмаган харажатдир (маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ошганда ҳам, камайганда ҳам ўзгармайдиган харажат). Ўзгармас харажатларга бинодан, техникадан, иншоотлардан, ишлаб чиқариш ускуналаридан фойдаланиш билан боғлиқ харажатлар, ижара ҳақи, капитал таъмирлаш, маъмурий харажатлар киради.
Ўртача ўзгармас харажат (AFC - Average Fixed Cost) - бир бирлик маҳсулотга тўғри келадиган ўзгармас харажат бўлиб, у қуйидагича аниқланади:
.
Ўртача ўзгармас харажат маҳсулот ҳажми ошиши билан камайиб боради.
Ўзгармас харажат ва ўртача ўзгармас харажатлар чизиғи графикда қуйидагича тасвирланади (1-расм).


1-расм. ва чизиқлари графиги.


Ўзгарувчан харажат (VC - Variable Cost) - маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлган харажат, яъни маҳсулот ҳажми ошганда ёки камайганда ўзгарадиган харажат. Ўзгарувчан харажат га боғлиқ функция бўлиб, кўринишида ёзилиши мумкин. Ўзгарувчан харажатларга хом ашёга, электроэнергияга, газга, ёрдамчи материалларга бўлган харажатлар ҳамда иш ҳақи киради.
Ўртача харажатлар шундай хусусиятга эгаки, ишлаб чиқаришнинг бошланғич қисмида унинг ўсиш суръати маҳсулот ишлаб чиқариш суръатидан юқори бўлади, ишлаб чиқариш ҳажми оптимал ўлчовга эришганда ўзгарувчан харажатлар камайиб, ундан кейин яна ошади.