Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

11.13-jadval, b 
ESKI FIRMA 
POTENTSIAL YANGI
Kirish 
tashqarida 
qoling 
Yuqori narx (opportunistic) 
50,20 
150,0 
Kam narx (ziddiyat) 
70,-10 
130,0
Mavjud monopolist qo'shimcha ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish uchun 
qimmat harakat qilmasdan bozorga kirishni cheklay oladimi? Ilgari, biz mantiqsiz 
harakatlarga qodir bo'lish obro'si strategik ustunlikni berishi mumkinligini 
ko'rdik. Aytaylik, operatsion kompaniya bunday obro'ga ega. Ilgari ushbu firma 
tomonidan qulab tushgan shiddatli narx har bir kelgan kishini bozordan haydab 
chiqargan bo'lsa ham, u zararli (mantiqsiz). Shunda uning tahdidi haqiqatan ham 
ishonchli bo'lishi mumkin edi. Bunday holda, mavjud bo'lgan kompaniyaning 
nomuvofiqligi potentsial raqibga uzoqroq turish yaxshiroqligini aytadi. 
Albatta, yuqorida tavsiflangan o'yin cheksiz ravishda takrorlanishi kerak 
bo'lsa, eski kompaniya bozorga yangi kirish paydo bo'lganida urush tahdidini 
anglash uchun oqilona sababga ega bo'lishi mumkin. Nima uchun? Chunki, 
harbiy harakatlarning qisqa muddatli yo'qotishlari ushbu sohaga kirishning oldini 
olishdan olinadigan uzoq muddatli tushumdan kattaroq bo'lishi mumkin. Buni 
tushungan holda, potentsial raqobatchi mavjud firmaning dushmanlik xavfi 
borligini bilib, orqaga chekinishga qaror qilishi mumkin. Endi mavjud kompaniya 
mantiqiy o'yinchi sifatida obro'siga va ayniqsa bozorga kirishga yo'l qo'ymaslik 
uchun zarur bo'lgan ishonchlilikka tayanadi. Ushbu strategiyaning muvaffaqiyati 
vaqtinchalik ufqqa va turar joy va harbiy harakatlar bilan bog'liq nisbiy foyda va 
yo'qotishlarga bog'liq. 
Biz bozorga kirishning jozibadorligi asosan hozirgi kompaniya kutayotgan 
usulga bog'liqligini ko'rdik. Umuman olganda, ishlaydigan firmalar ishlab 
chiqarish hajmini chiqish paytida himoya darajasida ushlab turishlari kutilmaydi. 

---

276 
Oxir oqibat, ular narxni qo'shma foydani maksimal darajada oshiradigan yangi 
darajaga ko'tarib, ishlab chiqarishni orqaga qaytarishi va kamaytirishi mumkin. 
Potentsial yangi boshlovchilar buni bilishganligi sababli, mavjud firmalar 
bozorga kirishni qiyinlashtirishi uchun ishonchli urush tahdidini yaratishi kerak. 
Bunga irratsional xulq bilan bog'liq obro'-e'tibor yordam berishi mumkin. Aslida, 
bu haqiqiy bozorlarda yuzaga keladigan xatti-harakatlarning ko'pi uchun asos 
bo'lib tuyuladi. Potentsial yangi kelgan kishi bozorga yangi kelganidan keyin 
mantiqiy sanoat intizomi buzilishi mumkinligini ko'rib chiqishi kerak. Xulq-
atvorning irodasizligi va urushga sodiqlik imidjini rivojlantirgan holda mavjud 
firma potentsial yangi kelganlarni harbiy harakatlar xavfi juda yuqori ekanligiga 
ishontirishi mumkin. 
Strategik savdo siyosati va xalqaro raqobat 
Biz etakchi investitsiya firmani potentsial raqobatchilar uchun ishonchli 
tahdidni yaratishda qanday ustunlik berishini ko'rdik. Ba'zi holatlarda, rivojlangan 
investitsiyalar - hukumat tomonidan subsidiyalangan yoki boshqa usul bilan 
rag'batlantirilgan holda, mamlakat xalqaro bozorlarda ustunlikka ega bo'lishi va 
shu bilan savdo siyosatining muhim vositasi bo'lishi mumkin. 
Bu siz erkin savdoning afzalliklari haqida ilgari bilgan narsalarga zidmi? 
Masalan, biz tariflar yoki kvotalar kabi savdo cheklovlari halokatli yo'qotishlarga 
olib kelishini ko'rdik. 16-bobda biz ko'proq davom etamiz va odamlar o'rtasida 
(yoki davlatlar o'rtasida) erkin savdo o'zaro foydali ekanligi haqida umumiy 
ko'rinishda ko'rsatamiz. Erkin savdoning mohiyatini inobatga olgan holda, 
xalqaro bozorga davlat aralashuvi qanday asoslanadi? Xalqaro savdo nazariyasi 
bo'yicha paydo bo'layotgan adabiyotlar ma'lum vaziyatlarda mamlakat milliy 
sanoatni raqobatdoshligini ta'minlaydigan chora-tadbirlarni ilgari surishdan foyda 
ko'rishlari mumkinligini ta'kidlaydi. 
Bu qanday sodir bo'lishi mumkinligini tushunish uchun katta miqyosli 
iqtisodga ega bo'lgan sanoatni ko'rib chiqing - bir nechta yirik firmalar ko'pgina 
kichik firmalarga qaraganda ancha samarali mahsulot ishlab chiqaradigan sanoat. 
Aytaylik, bepul grantlar yoki soliq imtiyozlari orqali hukumat milliy firmalarga 

---

277 
o'zgalarga qaraganda tezroq kengayishlarini taklif qilishi mumkin. Bu boshqa 
mamlakatlar firmalarini jahon bozoriga kirishdan bosh tortishga majbur qilishi 
mumkin, shunda milliy sanoat yuqori narxlarda va yuqori sotuvlardan bahramand 
bo'ladi. Yirik milliy firmalar miqyosli iqtisodiy imkoniyatlardan foydalangan 
holda global talabni past narxda qondira oladilar; agar boshqa firmalar bozorga 
kirishsa, narx foyda keltiradigan qiymatdan pastga tushadi. 
Tijorat samolyotlari bozori. Misol sifatida tijorat samolyotlari xalqaro 
bozorini ko'rib chiqing. Yangi samolyot liniyasini ishlab chiqish va ishlab 
chiqarish sezilarli tejamkorlik bilan bog'liq; kompaniya yangi samolyotni 
rivojlantirishga sarmoya kiritmaydi, agar ularni ko'p miqdorda sotishni kutmagan 
bo'lsa. Aytaylik, Boeing va Airbus (Frantsiya, Germaniya, Buyuk Britaniya va 
Ispaniyani o'z ichiga olgan Evropa konsortsiumi) mustaqil ravishda yangi 
samolyotni ishlab chiqishni ko'rib chiqmoqdalar (ular buni 1970-yillarning oxiri 
va 1980-yillarning boshlarida qilishgan). Har bir firmaning yakuniy daromadi 
qisman boshqa firmaning qilayotgan ishlariga bog'liq. Aytaylik, bitta samolyot 
uchun yangi samolyot ishlab chiqarish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir. 
Shunda yutuqlar jadvaldagi kabi ko'rinishi mumkin. 11.14, a.