Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

10.1- rasm. Monopolistik firmalar uchun talab mahsuloti 
Mahsulotlarga bo‗lgan talab har bir narx bo‗yicha kompaniya tomonidan 
yetkazib beriladigan mahsulotlarning umumiy hajmini ko‗rsatadigan talab 
egriligida aks etadi. Monopolistga o‗xshab mahsulotga bo‗lgan talab egriligi 
kamayadi, chunki u ko‗proq egiluvchan bo‗ladi sotuvchi monopol raqobat 
sharoitida, o‗rnini bosuvchi tovarlar ishlab chiqaradiganga nisbatan ko‗p sonli 
raqobatchilarga duch keladi. Ko‗proq raqobatchilar va mahsulotning farqlanishi 
kamroq bo‗lsa, talab egriligi egiluvchan bo‗ladi. Monopol raqobat sharoitida oxirgi 
daromad egri chizig‗i (MR) talab egri chizig‗ining (D) ostida joylashgan va uning 
qiyaligi talab chizig‗ining yarmiga teng bo‗ladi (10.1-rasm). 

---

229 
10.2- rasm. Monopolistik raqobatning qisqa muddatli muvozanati 
Qisqa vaqt ichida monopolistik raqobat sharoitida foydani ko‗paytiradigan 
kompaniya oxirgi qiymat (MC) va oxirgi daromadni (MR) tenglashtiradigan narx 
(OP) va mahsulot (OQ) kombinatsiyasi bilan ishlab chiqarishga intiladi. Bunday 
holda, kompaniya superprofitlarni qazib olishi mumkin (10.2-rasm). 
Uzoq davrda foydani maksimallashtirish, daromadning uzoq muddatli oxirgi 
harajatlarga teng bo‗lgan ishlab chiqarish hajmini anglatadi. Uzoq davrda 
superprofitsiyalar yangi firmalarning bozorga kirishiga rag‗batlantiradi, bu esa 
kirish firmalariga bo‗lgan talab egri chizig‗ining pasayishiga olib keladi, ya‘ni 
talab egri chizig‗ini chapga siljitadi. Bu har bir narx darajasida sotishning 
pasayishini anglatadi. Yangi firmalarning kirishi qo‗shimcha foyda yo‗qolguncha 
davom etadi (10.3-rasm). 
10.3-rasm. Monopolistik raqobatning uzoq muddatli muvozanati 
Firmalar hali ham foydani bunday narxlar (OR
E
) va chiqish (OQ
E
) 
kombinatsiyasi bilan oshiradilar, bunda oxirgi harajatlar oxirgi daromadga teng 
bo‗lguncha. Biroq, bu holda, kompaniyaga faqat o‗rtacha foyda keltiradi. Uzoq 

---

230 
davrda o‗rtacha foyda darajasidagi muvozanat monopolistik raqobat samarasiz 
bozor samaradorligini keltirib chiqaradigan farq bilan mukammal raqobatdosh 
firmaning muvozanatiga o‗xshaydi. Monopolistik raqobat sharoitida kompaniya 
kam mahsulot ishlab chiqaradi va uni mukammal raqobat bilan solishtirganda 
yuqori narxda sotadi. Talab egri chizig‗i salbiy siyalikka ega bo‗lganligi sababli, u 
uzoq muddatli o‗rtacha harajatlar egri chizig‗ining eng past nuqtasining chap 
tomoniga tegadi. SHuning uchun har bir kompaniyaning hajmi maqbul darajadan 
kamroq. Natijada bozorda ortiqcha imkoniyatlar shakllanadi. 
Monopol raqobatning iqtisodiy oqibatlari qanday? Birinchidan, tovarlarni 
ishlab chiqarish uchun resurslar to‗liq ishlatilmayapti, ya‘ni ortiqcha ishlab 
chiqarish quvvatlari vujudga keladi. Ikkinchidan, iste‘molchilar tovarlarni eng past 
narxda olmaydilar, ya‘ni iste‘molchi uchun zarur bo‗lgan mahsulotlar ishlab 
chiqarilmaydi. Uchinchidan, mahsulotni iste‘molchi talabiga moslashtirish 
mahsulotni 
differensiatsiyalash 
va 
uni 
takomillashtirishni 
talab 
qiladi. 
To‗rtinchidan, iste‘molchi 
talabining mahsulotga moslashuvi reklama 
yaxshilanishiga olib keladi. Ikkala turdagi qurilmalar ma‘lum darajada monopol 
raqobatni qoplaydi, ammo maksimal iqtisodiy va ijtimoiy samaraga erishilmaydi. 
Haddan tashqari ishlab chiqarish hajmi 10.4- rasmda ko‗rsatilgan.