Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

3.2. Kardinalistik (miqdoriy) naflilik nazariyasi. G.Gossen qonunlari. 
Kardinalistik (miqdoriy) naflik - bu iste‘molchini tovarlar iste‘molidan mutlaq 
ma‘noda oladigan subektiv foyda yoki qoniqishdir. 
Shuning uchun, iste'molchi 
tovarni iste'mol qilishdan kelib chiqadigan foydali dasturning aniq miqdorini 
o'lchash mumkin. 
Kardinalistik (miqdoriy) nazariya XIX asrning oxirgi uchida mustaqil ravishda 
W.Jevons (1835-1882), K. Menger (1840-1921) va L.Valras (1834-1910) 
tomonidan ilgari surilgan. Ushbu nazariyaning asosi turli xil tovarlarning 
nafliligini o‗lchash mumkin degan taxmin edi. Ushbu nazariya bilan A. Marshall 
fikr almashdilar. 
Iqtisodchilar yutila (naflikning shartli o‗lchov birligi) ixtiyoriy birliklarda - 
naflik bilan o‗lchash mumkin deb hisoblashgan. Ammo keyinchalik foydali naflik 
miqdorini aniq o‗lchashni amalga oshirishning iloji yo‗qligi isbotlandi va naflik 
dasturning alternativ kardinal (miqdoriy) ordinalistik (tartibli) nazariyasi paydo 
bo‗ldi. 
Ushbu nazariyaga ko‗ra, naflilikning qiymati (bahosi) mehnat harajatlari bilan 
emas, balki berilgan naflilik bilan qondiriladigan ehtiyojning ahamiyati bilan 
belgilanadi va naflikning subektiv foydasi naflikning kamdan-kam uchraydigan 
darajasiga va unga bo‗lgan ehtiyojning to‗yinganlik darajasiga bog‗liq. 
Naflilikni tahlil qilishga miqdoriy yondoshish yutila (naflikning shartli o‗lchov 
birligi) uchun nafli bo‗lgan ob‘ektiv o‗lchovdan kelib chiqmaydi, chunki bir xil 
tovar bir iste‘molchi uchun katta ahamiyatga ega va boshqasi uchun hech qanday 
ahamiyatga ega emas. 
Ushbu nazariya iqtisodiy nazariyaning iste‘molchilarning xulq-atvorini 
o‗rganishga yo‗naltirdi va mustaqil naflik sub‘ektiv baholashning ijtimoiy natijasi 

---

60 
sifatida naflik darajasi talabga ta‘sir qiluvchi hal qiluvchi omil bo‗lib xizmat 
qilishini isbotladi. 
Kardinalistik (miqdoriy) nazariya iste‘molchilarning yutila (naflikning shartli 
o‗lchov birligi)ni hisoblash qobiliyatidan kelib chiqadi, u tomonidan iste‘mol 
qilingan har qanday naflik, umumiy naflik sifatida ifodalanishi mumkin bo‗lgan 
imtiyozlar to‗plami: 
TU=F(Qa,Qb, Qz), 
bu yerda TU - bu tovarlar to‗plamining umumiy foydaliligi; Qa,Qb, Qz - birlik 
vaqtiga A, B, Z mahsulotlarini iste‘mol qilish hajmi. 
Naflik bo‗lishning kardinalistik (miqdoriy) nazariyasidan foydalanib, nafaqat 
umumiy naflik, balki naflik to‗rini ma‘lum turdagi qo‗shimcha tovarlarni va 
boshqa barcha turdagi iste‘mol qilinadigan tovarlarning doimiy miqdorini iste‘mol 
qilish natijasida olingan farovonlik darajasining qo‗shimcha o‗sishi sifatida 
tavsiflash mumkin. 
Pul birligida ifodalangan naflik, berilgan tovarning qiymati deb ataladi. Turli 
xil tovarlarning qiymatlari naflilikdan farqli o‗laroq miqdoriy jihatdan 
taqqoslanadi, chunki ular bir xil pul birliklarida ifodalangan. Marjinal qiymat 
ma‘lum miqdordagi tovar miqdorining umumiy qiymatiga teng. Berilgan tovarning 
qiymati - bu bitta tovarning bozor bahosi, shu tovarning birligi soniga ko‗payish. 
Qiymat (naflik) qiymatdan kattaroqdir, chunki iste‘molchi sotib olish vaqtida u 
haqiqatan to‗laganidan oldingi tovarning avvalgi birliklari uchun yuqori narxni 
to‗lashga tayyor bo‗lishi kerak. Umumiy qiymatning umumiy harajatlardan 
maksimal oshishi marjinal qiymat narxga teng bo‗lgan nuqtada erishiladi. 
Aksariyat tovarlar me‘yoriy naflikni kamayib borishni keltiradigan xususiyatga 
ega. Bu shuni anglatadiki, ma‘lum bir tovarni ko‗proq iste‘mol qilish bilan, ushbu 
tovar birligining iste‘molidan keladigan naflik pasayib boradi. Bu esa nima uchun 
ushbu tovarlarga bo‗lgan talab egri chizig‗ini salbiy qiyalikka ega ekanligini 
tushuntiradi.
3.2-rasm shuni ko‗rsatadiki, och odam uchun u iste‘mol qiladigan birinchi 
nonning nafliligi juda katta (OD, ammo uning ishtahasi to‗yinganligi sababli har 

---

61 
bir keyingi non kamroq va kamroq qoniqishga olib keladi: beshinchi bo‗lak non 
faqat Q
b
ga qo‗shimcha naflik keltiradi.