Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

Nazorat savollari 
1. Monopoliya mavjud bo‗lishi mumkin bo‗lgan shartlarni sanab bering. 
2. Qanday qilib monopoliya ishlab chiqarish hajmi va foyda maksimal bo‗lgan 
narxni tanlaydi? 
3. Monopol hokimiyat qanday omillarga ta‘sir qiladi? 
4. Nima uchun monopoliyalar narxlarni kamsitishga murojaat qilishadi va 
narxlarni farqlashning qanday turlarini bilasiz? 
5. Narxlarni kamsitish monopoliya daromadiga qanday ta‘sir qiladi? 
6. To‗g‗ri, mutlaq monopoliya har doim raqobatbardosh sanoat bilan 
solishtirganda yuqori narxlar va past narxlar bilan tavsiflanadi? 
7. Monopolist kompaniya iqtisodiy jihatdan samarali mahsulot ishlab 
chiqarishga qiziqadimi? 
8. Tabiiy monopoliyalarni davlat tomonidan tartibga solishning qanday 
imkoniyatlari mavjud? 
10. MONOPOLISTIK RAQOBAT VA OLIGOPOLIYA 
10.1. Monopol raqobat. Monopol raqobat sharoitida mahsulot ishlab 
chiqarish hajmini aniqlash 
Monopol raqobat - tabaqalashtirilgan mahsulot ishlab chiqaradigan va bozorga 
erkin kirish va bozordan chiqish bilan tavsiflanadigan ko‗plab kichik firmalardan 
tashkil topgan bozorning bir turi. "Monopol raqobat" tushunchasi 1933 yilda nashr 
etilgan amerikalik iqtisodchi E.Chamlinning yagona nomli kitobida chiqadi. 
Monopolistik raqobat, bir tomondan, monopoliyaning mavqeiga o‗xshaydi, 
chunki yakka tartibdagi monopoliyalar tovarlarning narxini nazorat qilish 
imkoniyatiga ega, boshqa tomondan, mukammal raqobatga o‗xshaydi, chunki 

---

228 
ko‗plab kichik firmalar mavjudligi, shuningdek, bozorga erkin kirish va chiqish, 
ya‘ni yangi firmalarning paydo bo‗lishi ehtimoli tahmin qilinmoqda. 
Monopol raqobat bozori quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi: 
- ko‗plab sotuvchilar va xaridorlarning mavjudligi (bozor ko‗p sonli mustaqil 
firmalar va xaridorlardan iborat); 
- bozorga erkin kirish va undan chiqish (yangi firmalarning bozorga kirishiga 
to‗sqinlik qiladigan to‗siqlar yo‗qligi yoki mavjud firmalarning bozorni tark etishi 
uchun to‗siqlar yo‗qligi); 
- raqobatdosh firmalar tomonidan taklif etiladigan turli xil, differensiyalangan 
mahsulotlar. Bundan tashqari, mahsulotlar bir yoki bir qator xususiyatlarda 
(masalan, kimyoviy tarkibida) bir-biridan farq qilishi mumkin; 
- sotuvchilar va xaridorlarni bozor sharoitlari to‗g‗risida mukammal bilish, 
narx darajasiga ta‘sir qiladi, lekin juda tor doirada. 
Monopol raqobat sharoitida mahsulot ishlab chiqarish hajmini aniqlash.