Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

4.19-rasm. O‘zgarmas harajatli tarmoqning uzoq muddatli 
oraliqdagi taklif chizig‘i. 
Masalan malakasiz ishchi kuchiga talab oshgani bilan uning narxi odatda 
o‗zgarmaydi. 
Harajatlari o‗sayotgan tarmoq. Harajatlari o‗suvchi tarmoqda, tarmoq 
kengayishi bilan birga bir qator yoki barcha omillarga talab oshdi va bu 
omillarning narxi ham oshadi. 
Bu yerda misol tariqasida malakali ishchi kuchini keltirish mumkin. YOki erga 
solinadigan o‗g‗itlar narxi oshsa, erga o‗g‗itning solinishi bir tomondan mahsulot 
ishlab chiqarishni oshiradi va shu bilan birga erning qiymati ham oshadi. 
Faraz qilaylik, tarmoq uzoq muddatli muvozanat holatda bo‗lsin (E nuqta) 
(4.20-rasm, b). Taklif chizig‗i 
1
D
dan 
2
D
holatga siljiganda (qisqa muddatli 
oraliqda) mahsulot narxi 
1
P
dan 
2
P
ga o‗sadi, ishlab chiqarish hajmi esa 
1
Q
dan 
2
Q
ga. 
P 
LMC 
LAC 
D 
P0 
Q 

---

120 
Tipik firma (4.20-rasm, a) narx 
2
P
ga o‗sganda foydani maksimallashtirish 
uchun ishlab chiqarish hajmini 
1
q
dan 
2
q
ga oshiradi. Bu siljish qisqa muddatli 
chekli harajat 
1
SMC
chizig‗i bo‗yicha bo‗ladi. Ko‗rinib turibdiki, yuqori foyda 
tarmoqqa yangi firmalarning kirib kelishiga sabab bo‗ladi. 
4.20-rasm. Harajatlari o‘suvchi tarmoqning uzoq muddatli oraliqdagi 
taklifi chizig‘i. 
Tarmoqqa yangi firmalarning kirib kelishi, ishlab chiqarish hajmining oshishi, 
ishlab chiqarish omillariga bo‗lgan talabni oshiradi va bu o‗z navbatida ba‘zi bir 
yoki barcha foydalaniladigan omillar narxini oshishiga olib keladi. Yangi 
firmalarning kirib kelishi bozor taklifi chizig‗i 
1
S
ni 
2
S
holatga (ilgariday 
boshlang‗ich muvozanat narxigacha emas, balki undan yuqoriroq bo‗lgan 
muvozanat holatga) siljitadi va natijada yangi muvozanat holat E
2
vujudga keladi, 
bu holatga yangi muvozanat narx P
3
to‗g‗ri keladi va P
1
dan yuqori. Yangi 
muvozanat narx P
3
ning oldingi P
1
dan yuqori bo‗lishi firmalarni o‗sgan 
harajatlarini qoplaydi va ularga uzoq muddatli oraliqdagi muvozanatda nolga teng 
foydani olishni ta‘minlaydi. Nima uchun deganda, ishlab chiqarish omillariga 
bo‗lgan narxning oshishi firmaning uzoq muddatli va qisqa muddatli harjatlarini 
o‗sishiga olib keladi. Ushbu vaziyat (4.20-rasm, a)da o‗z ifodasini topgan. Bu 
yerda uzoq muddatli o‗rtacha harajatlar yuqoriga ya‘ni 
1
LAC
dan 
2
LAC
ga siljiydi, 
chekli qisqa muddatli harajatlar chapga, 
1
SMC
holatdan 
2
SMC
holatga siljiydi. 
LAC2 
SMC1 
SMC2 
P
2 
P 
LAC1 
P
3 
P
1 
0 
Q 
q
2 
q
1 
Q
3 
Q
2 
Q
1 
P
2 
P 
S
1 
SL 
E
2 
D
2 
E
1 
D
1 
P
1 
0 
Q 
б) 
а) 

---

121 
Yangi uzoq muddatli o‗rtacha harajatlar minimumi yangi muvozanat narx P
3
ga 
teng bo‗ladi. Bu yerda ham o‗zgarmas harajatli tarmoq kabi boshlang‗ich talab 
oshish hisobidan olingan qisqa muddatli yuqori foyda uzoq muddatli oraliqda 
firma ishlab chiqarish hajmini oshirib borgan sari yo‗qolib boradi, ishlab chiqarish 
omillariga bo‗lgan harajat esa ortib boradi. 
Demak, tarmoqning uzoq muddatli oraliqdagi taklif chizig‗i uzoq muddatli 
muvozanat nuqtadan, ya‘ni E
2
nuqtadan o‗tadi (4.20-rasm b, SL chizig‗i). 
Harajatlari o‗sayotgan tarmoqning uzoq muddatli taklif chizig‗i unga yuqoriga 
tomon yotiq bo‗ladi, nima uchun deganda, tarmoqdagi firmalar sonini oshishi bilan 
bir qatorda barcha firmalar uchun resurslar narxi ham o‗sib boradi. 
Harajatlari kamayib boradigan tarmoqda tarmoq ishlab chiqarishi ortib 
borganda, resurslarga bo‗lgan narx pasayib boradi. Natijada tarmoqning uzoq 
muddatli oraliqdagi taklif chizig‗i unga pastga tomon yotiq bo‗ladi (4.21-rasm). 
Tarmoq kengayganda, uning harajatlarni kamaytirish imkoniyati ham keng 
bo‗ladi. Masalan, yirik tarmoqda transport tizimini samarali tashkil qilish evaziga 
harajatlar kamayishi mumkin, yirik tarmoqda resurslardan ham optimal 
foydalanish imkoniyati tug‗iladi (masshtab samarasi) bu ham pirovardda mahsulot 
narxini pasaytirishga olib kelishi mumkin. O‗rtacha harajatning va tovar narxining 
pasayishi kengayayotgan tarmoqni yangi muvozanat nuqtaga olib keladi (4.21-
rasmda E
2
nuqta).