1)Талаб тушунчаси. Талаб қонуни. Талабга таъсир қилувчи омиллар.
2)Таклиф тушунчаси. Таклиф қонуни. Таклифга таъсир этувчи омиллар.
3)Бозор мувозанати. Мувозанат турлари.
1. Талаб тушунчаси. Талаб қонуни. Талабга таъсир қилувчи омиллар
1. Талаб тушунчаси. Талаб қонуни. Талабга таъсир қилувчи омиллар
Талаб — бу нархларнинг мавжуд даражасида сотиб олинадиган товар (хизмат)лар микдори.
Талаб турлари:
Индивидуал (ёки якка) талаб — алоҳида шахс, оила ва бошқа субъектнинг товар (хизмат) ларнинг муайян тўпламига бўлган талаби.
Бозор талаби —алоҳида истеъмолчиларнинг талаблари йиғиндиси
Талаб даражасини белгилаб берувчи асосий омил нарх ҳисобланади. Бошқа шароитлар ўзгармай қолганда нархнинг ўзгариши (пасайиши ёки кўтарилиши) сотиб олинадиган товарлар микдорининг ўзгаришига (ортиши ёки камайиши) га олиб келади. Нарх даражаси ва сотиб олинадаган товарлар микдори ўртасидаги тескари ёки қарама-қарши боглиқлик талаб қонуни дейилади.
Талаб даражасини белгилаб берувчи асосий омил нарх ҳисобланади. Бошқа шароитлар ўзгармай қолганда нархнинг ўзгариши (пасайиши ёки кўтарилиши) сотиб олинадиган товарлар микдорининг ўзгаришига (ортиши ёки камайиши) га олиб келади. Нарх даражаси ва сотиб олинадаган товарлар микдори ўртасидаги тескари ёки қарама-қарши боглиқлик талаб қонуни дейилади.
Реал иқтисодий ҳаётда шундай холат хам юз бериши мумкин, яъни айримтоварларга нархлар ўсиши билан уларга бўлган талаб камаймасдан балки ортиб боради. Бу холат Гиффен самараси деб аталади (инглиз иқтисодчиси Роберт Гиффен номи билан). Р.Гиффен камбағал оилалар картошка қимматлашишига қарамасдан уни истеъмол қилиш хажми ортиб боришини кузатиб, бу самарани изоҳлаб беради. Унинг сабаби оддий, нарх ўсганда камбағал оилалар гўшт сотиб олишдан умуман воз кечиб, кўп бўлмаган даромадларнинг барчасини картошка сотиб олишга сарфлайди
Реал иқтисодий ҳаётда шундай холат хам юз бериши мумкин, яъни айримтоварларга нархлар ўсиши билан уларга бўлган талаб камаймасдан балки ортиб боради. Бу холат Гиффен самараси деб аталади (инглиз иқтисодчиси Роберт Гиффен номи билан). Р.Гиффен камбағал оилалар картошка қимматлашишига қарамасдан уни истеъмол қилиш хажми ортиб боришини кузатиб, бу самарани изоҳлаб беради. Унинг сабаби оддий, нарх ўсганда камбағал оилалар гўшт сотиб олишдан умуман воз кечиб, кўп бўлмаган даромадларнинг барчасини картошка сотиб олишга сарфлайди
2. Таклиф тушунчаси. Таклиф қонуни. Таклифга таъсир этувчи омиллар
2. Таклиф тушунчаси. Таклиф қонуни. Таклифга таъсир этувчи омиллар
Таклиф - бу нархларнинг мавжуд даражасида ишлаб чиқарувчилар томонидан бозорга сотишга чиқариладиган товарлар миқдори. Нарх ўсиши билан сотишга чиқариладиган товарлар миқдори ҳам кўпаяди, нарх тушганда эса камаяди. Бу ўзаро тўғридан-тўғри боғлиқлик таклиф қонуни дейилади.
Нархнинг муайян даражасида талаб ва таклиф миқдорининг бир-бирига мос келиш ҳолати бозор мувозанати дейилади.
Мувозанат турлари:
- лаҳзалик мувозанат;
- қисқа муддатли мувозанат;
- узоқ муддатли мувозанат.
1. Лахзалик ёки бир зумлик муозанатлилик - таклиф килинган товарлар доимий микдорини ташкил килганда, асосан, нарх ўсиши хисобига рўй беради.
1. Лахзалик ёки бир зумлик муозанатлилик - таклиф килинган товарлар доимий микдорини ташкил килганда, асосан, нарх ўсиши хисобига рўй беради.
2. киска муддатли муозанатлилик- ишлаб чикариш хажми (таклиф) ни вактинчалик амал килувчи омиллардан фойдаланиш , кўпайтириш оркали эришилади. Бундай омилларга иш вактидан ташкари дам олиш ва байрам кунлари ишлаш, сменани кўпайтириш кабиларни киритиш мумкин.
2. киска муддатли муозанатлилик- ишлаб чикариш хажми (таклиф) ни вактинчалик амал килувчи омиллардан фойдаланиш , кўпайтириш оркали эришилади. Бундай омилларга иш вактидан ташкари дам олиш ва байрам кунлари ишлаш, сменани кўпайтириш кабиларни киритиш мумкин.
3. Узок даврли муозанатлилик- ишлаб чикаришни кайта куроллантириш, янгилаш ва кўшимча кувватларни вужудга келтириш каби ўзгаришлар узок вактни ташкил киладиган омиллардан фойдаланишни таъкозо этади. Бу даврда янги корхоналар хам вужудга келиб, фаолият кила бошлайди. Натижада таклиф кўпаяди ва нарх пасаяди.
3. Узок даврли муозанатлилик- ишлаб чикаришни кайта куроллантириш, янгилаш ва кўшимча кувватларни вужудга келтириш каби ўзгаришлар узок вактни ташкил киладиган омиллардан фойдаланишни таъкозо этади. Бу даврда янги корхоналар хам вужудга келиб, фаолият кила бошлайди. Натижада таклиф кўпаяди ва нарх пасаяди.
