Mikrobiologiya va virusologiya

Mikroorganizmlarning uglerod bilan oziqlanishi.
Uglerod manbalariga 
ko`ra, mikroorganizmlar avtotrof, ya’ni uglerodni anorganik moddalardan 
o`zlashtiruvchilarga 
va 
geterotrof, 
ya’ni 
uglerodni 
organik 
holda 
o`zlashtiruvchilarga bo`lishini yuqorida ham aytib o`tilgan edi. Turli shakarlar, 
spirtlar, organik kislotalar, uglevodorodlar bular uchun asosiy oziqa manbai 
bo`ladi.
Eng yaxshi oziqa tarkibida oksidlangan-CH2OH-CHOH-COH guruhlari 
bo`lgan (spirtli gruppaga ega) uglerod manbalaridir, shuning uchun bunday 
guruhlarga ega bo`lgan glitserin, mannit, shakarlar va bir qator organik kislotalar 
eng yaxshi oziq manbai hisoblanadi. Tabiatda polisaxaridlardan tsellyuloza va 
kraxmal ko`p. Bu moddalarning struktura elementi bo`lgan glyukozani ko`p 
mikroorganizmlar ishlatadi.
Umuman mikroorganizmlar boshqa organik birikmalarni ham o`zlashtirish 

---

33 
qobiliyatiga egadir. CHumoli kislota (NSOON) va shovul kislota (SOON-
SOON) faqat ba’zi mikroorganizmlar tomonidan o`zlashtiriladi, xolos.
To`la qaytarilgan uglerod birikmalari (SN
3
, SN
2
radikallariga ega 
moddalar) mikroorganizmlar tomonidan ancha qiyin o`zlashtiriladi. Metil va 
metilen gruppalarini tutuvchi moddalar gaz holatidagi uglevodorodlar, parafin, 
oliy yog’ kislotalari (Aspergillus flavus) va hokazolar qiyin o`zlashtiriladi. V. O. 
Tauson ham 1925 yildan boshlab to 1935 yilgacha uglevodorodlarni oksidlovchi 
bakteriyalar va zamburug’lar ustida ish olib boradi va ularni ikki guruhga: 
aeroblar va anaeroblarga ajratadi. U parafinlarning Asp. flavus tomonidan 
parchalanishini va oraliq mahsulot — murakkab efirlar hosil bo`lishini kuzatgan. 
Toluol, benzol va ksilolni parchalovchi mikroorganizmlar turlarini aniqlaydi.
Ba’zi boshqa tur mikroorganizmlar esa 2 halqali (definil, naftalinni), 
uchinchilari uch halqali (fenantren va antratsen) uglevodorodlarni ham 
parchalaydi. Tauson neft’, terpinlar va smolalarning oksidlanishini ham 
aniqlagan. Uning bu ishlari geterotrof mikroorganizmlarda moddalar almashinuvi 
protsessi nihoyatda xilma-xil ekanligini ko`rsatadi.