Mikrobiologiya va virusologiya

Sitoplazma membranasi. 
Uning qalinligi 9 nm cha bo`lib, u hujayra 
devoriga ichki tomondan yopishib turadigan sitoplazmanning tashqi qavat — 
sitoplazmatik membranadir. U ikki qalin lipiddan tuzilgan, har bir qalin 
monomolekulalar oqsil bilan qoplagandir. Sitoplazmatik membrana hujayra 
quruq, moddasining 8 — 15% tashkil etadi va 70 — 90% hujayrani lipid qismini 
tutadi. Sitoplazmatik membrana osmotik bar’yer vazifasini bajardi va hujayraga 
kiradigan va chiqadigan moddalarni boshqarib boradi. Ko`p incha sitoplazmatik 
membrana ichki tomondan burtib chiqadi (invaginatsiya) va undan mezosomalar 
hosil bo`ladi.. Sitoplazmatik membrana va mezosomalar yuqori organizmlardagi 
membrana va mitoxondriyalar vazifasini bajaradi. Ularning usti va ichida 
ferment va energiya bilan ta’min etuvchi sistemalari joylashgan. Bularga nafas 
fermeitlarini, hujayraga moddalarning kirib — chiqishini regulyatsiya tayoqcha 
ferment sistemalarini, azotofiksatsiya, xemosintez va boshqa jarayonlarni amalga 
oshiruvchi fermentlar sistemasini misol qilib keltirish mumkin. Hujayradagi 
hujayra devori va kapsulasi biosintezi, tashqariga ekzoferment ajratish, Bulinish, 
spora hosil qilish funktsiyalari sitoplazmatik membrana, mezosoma va shunga 
o`xshash strukturalarga bog’liqdir. 
Sitoplazma. 
Sitoplazma membrana bilan o`ralgan. U kolloid sistema bo`lib 
suv, oqsil, yog, uglevodlar, mineral moddalar va boshqalardan tuzilgan. Uning 
tarkibi bakteriya yoshi, turiga qarab o`zgarib turadi. Unda yana sitoplazmatik 
membrananing ichki qismi, genetik apparat, ribosomalar, kiritmalar bo`lib 
bulardan qolgan qismini sitozol tashkil qiladi. Sitozol sitoplazmaning gomogen 
qismi bo`lib oqsillar, fermentlar, substratlar, eruvchan RNK va boshqa hujayra 
granulalaridan iboratdir. Sitoplazma strukturasini o`rganish natijasida uni mayda 
granulali ekanligini va bu granulalarning diametri 10 — 20 nm ekanligi 
aniqlandi. Ularning ko`pchiligi ribosomalardir (ribosomalarning 60% RNK va 
40% oqsil) ribosomalarni miqdori bitta bakteriyada 5000 dan 50 000 gacha 
bo`lib, ular oqsil sintezini poliribosoma holida olib boradilar.