Mikrobiologiya va immunologiya

Patogenligi.  Enterobakteriyalar  ustida  joylashgan  tukchalar  adgeziv 
xususiyatga ega, ular yordamida mikrob epiletiy hujayralariga yopishib oladi va u 
erda ko‘payadi. Enterobakteriyalar endo- va ekzotoksinlar hosil qiladi. Endotoksin 
hujayra devoridagi  lipopolisaxariddan  tashkil topgan  bo‘lib, bakteriya  tanasi  bilan 
mustaxkam bog‘langan, shuning uchun bakteriya hujayrasi parchalangandan so‘ng 
ajraladi,  u  haroratga  chidamli.  Entero-toksin  (ekzotoksin)  esa  oqsildan  iborat, 
haroratga  chidamsiz.  Enterotoksin  hosil  bo‘lishi  Ent-plazmida  orqali  nazorat 
qilinadi.  Bu  plazmida  trasmissiv  bo‘lganligi  sababli,  donor  hujayradan  retsepient 
bakteriya  hujayrasiga,  odam  yoki  hayvonlar  ichagida  konyugatsiya  natijasida 
o‘tadi.  Enterobakteriyalarning  ko‘p  turlari  (ichak  tayoqchasi,  Zonne  va  Fleksner 
shigellalari, salmonella va boshqalar) enterotoksin hosil qiladi. 

---

73 
 
 
Patogenezi.  Enterobakteriyalarning  patogen  turlari  odam  va  hayvonlarda 
klinik  belgilari,  patogenezi  har  xil    bo‘lgan  turli  yuqumli  kasalliklar  (esherixioz, 
shigellez, salmonellez va boshqalar) keltirib chiqaradi. 
 
Patogen  enterobakteriyalarga,  asosan  4  urug‘:    Esherixia,  Klebsiella, 
Salmonella va  Shigellalar kiradi. 
Esherixiylar. 
Ichak  tayoqchasini  /Escherichia  coli/  1885  yili  nemis  olimi  Teodor  Esherix 
dispepsiyadan  o‘lgan  bolalar  natijasidan  ajratib  olgan.  E.coli  tabiatda  keng 
tarqalgan  bo‘lib,  odam  va  sut  emizuvchplarning  yo‘g‘on  ichaklarida  yashaydi. 
Bundan tashqari qush, baliq, sudralib yuruvchilar, amfibiya va hashoratlar ichagida 
ham  bo‘ladi.  Ichak  tayoqchasi  najas  bilan  ko‘p  miqdorda  ajralib  tashqi  muhitga 
(tuproq, suv, buyumlar) tushib ifloslantiradi. 
Escherichieae  avlodi  -  E.coli  hamda  saprofit  E.blattae  turlardan  tashkil 
topgan  bo‘lib,  o‘sishi,  biokimyoviy  va  antigenlik  xususiyatlari  bilan  farqqiluvchi 
bir necha seroguruhlarni o‘z ichiga oladi. 
Morfologiyasi.  Ichak  tayoqchasi  morfologiyasiga  ko‘ra  enterobakteriyalar 
oilasiga kiruvchi znterobakteriyalarga o‘xshaydi, ammo polimorfizmligi bilan farq 
qiladi.  Bularning  ayrim  shtammlari  harakatchan  ayrimlari  esa  harakatlanmaydi. 
Hozirgi vaqtda ma’lumki,  patogen esheri-xiyalarning 30% i jinsiy xivchinga (seks 
pili) ega. Ba’zi shtammlari kapsula, hamda shilimshiq koloniyalar hosil qiladi. 
Grammanfiy,  tayoqcha  shaklida  bo‘lib,  spora  hosil  qilmaydi.  Bakteriya 
hujayrasi mayda tukchalar bilan qoplangan bo‘lib, faglar  shular bilan birikadi. 

---

74