Mikrobiologiya va immunologiya

Gonoreya (so‘zak) kasalligi 
Gonokokklar  “gonoreya”  kasaligining  qo‘zg‘atuvchisi  bo‘lib,  siydik  tanosil 
tizimining  o‘tkir  yallig‘lanishi  bilan  kechadigan  venerik  kasallikdir.  Gonoreya 
terminini eramizning II asrida Galen kiritgan. Demak, bu kasallik insoniyatga juda 
qadimdan  ma’lum  bo‘lgan.  Gonoreya  o‘zbek  tilida  so‘zak  deb  ataladi.  Uning 

---

30 
 
qo‘zg‘atuvchisini  birinchi  bo‘lib  nemis  olimi  Albert  Neysser  (1879  y)  aniqlagan. 
Neysser  kasallikni  “tripper”  deb  atashni  taklif  qilgan.  Tripper-so‘zi  yiring  oqish 
degan ma’noni bildiradi. 
 
Morfologiyasi.  Gonokokklarning  shakli  loviyasimon,  kofe  donachalariga 
o‘xshash  bo‘lib,  juft-juft  xolda  joylashadi.  Spora  hosil  qilmaydi,  ammo    kapsula 
yoki  mikrokapsulaga  ega.  Gram  usulida  manfiy  bo‘yaladi.  Gonokokklar  polimorf 
bo‘lib,  ularning  mayda  yoki  kattaroq  shakllari  ham  ma’lum.  Bo‘yoqlarni  (metilen 
ko‘ki,  brilliant  yashili,  fuksin)  yaxshi  qabul  qiladi.  Ammo  gonokokklarning 
differensial  tashhisi  gram  usuli  bo‘yalishga  asoslanadi.  Antimikrob  preparatlar  va 
harorat ta’sirida tez o‘zgarib,  L-shakliga o‘tishi mumkin. 
 
 
Gonokokklar makroorganizm hujayralari ichida yoki tashqarisida joylashadi. 
Fagotsitozga chidamli.  
 
Gonokokklar  undirmasidan  tayyolangan  preparatlar  mikroskop  ostida 
ko‘rilganda,  ular  2  ovalsimon  kokklardan  iborat  ekanligini  ko‘rish  mumkin. 
Ularning tashqi qobig‘i , sitoplazmasi va membranasi 3 qavatdan iborat bo‘lib, ular 
mikroorganizmning 
mustahkamligini 
ta’minlaydi. 
Gonokokklarning 
sitoplazmasida  ko‘plab  ribosoma  donachalari,  yadro  kiritmalari  mavjud. 

---

31 
 
Gonokokklarning  tashqi  qismida  tukchalar  bo‘lib,  ular  mikroorganizmning 
virulentligini belgilaydi. 
 
O‘sishi.  Gonokokklar  aerob  yoki  fakultativ  anaeroblar,  ularning  o‘sishi 
uchun  xavo  tarkibida  5-10%  SO
2
  bo‘lishi  kerak.  Oziq  muhitlarga  juda  talabchan. 
Oziq-muhit  tarkibida  albatta  qon  zardobi,  aminokislotalar,  assit  suyuqligi  bo‘lishi 
kerak. O‘sishi uchun optimal harorat 37
0
S, pN 7,2-7,4. 
Gonokokklarni 
o‘stirishda 
V.N.Bednova 
va 
M.M.Vasilev, 
Beyli 
muhitlaridan keng foydalaniladi. Talab qilingan optimal haroratda oziq muhitlarda 
24 soatdan so‘ng mayda, kattaligi 1-3 mm bo‘lgan, rangi oqimtir koloniyalar hosil 
qiladi. 
Gonokokklar kulturasini oziq muhitlarga qayta-qayta ekish natijasida mayda 
kulturalar  hajmi  kattalashadi  va  o‘zining  virulentligini,  ya’ni  mikrokapsulasi  va 
tukchalarini yo‘qotadi.