Mikrobiologiya va immunologiya

Bakteriyalarning asosiy shakllari
Bakteriyalar asosan uch xil shaklda: sharsimon (kokklar), tayoqchasimon, spiralsimon (burama) bo’ladi.
Kokklar bo’linganlaridan keyin bir-biriga nisbatan har xil joylashadi va bir necha guruhga bo’linadi: 1) mikrokokklar-bittadan tartibsiz; 2) diplokokklar-ikkitadan; 3) tetrakokklar to’rtta-to’rtta bo’lib; 4) stafilokokklar-uzum shingiliga o’xshab; 5) streptokokklar-zanjirsimon 6) sarsinalar-paket (kubik) shaklida joylashadi.
Tayoqchasimon bakteriyalar va basillalar. Bu shakldagi mikroblarning ba’zilari bakteriya, ba’zilari basilla deyiladi. Spora hosil qiladigan tayoqchalar –basilla va hosil qilmaydiganlari esa bakteriyadir. Tayoqchasimon bakteriyalarning joylashishiga qarab monobakteriya (monobasilla), diplobakteriya (diplobasilla), va streptobakteriya (streptobasilla) shakllari ajratiladi. Spora hosil qiluvchi tayoqchasimon bakteriyalar har xil ataladi. Agar spora uni hosil qilgan bakteriya diametridan katta bo’lmasa, basilla deb aytiladi.Agar spora mikrobning ko’ndalang yuzasidan katta bo’lsa, klostridiyalar deyiladi. Spora klostridiyalar o’rtasida joylashsa, markaziy spora, bir uchida bo’lsa -terminal spora, bir uchiga yaqin joylashsa – subterminal spora deyiladi.
Spiral shaklli bakteriyalar. Bularga vibrionlar (vergul shaklli, bir burmali), spirillalar (ikki-uch va beshtagacha burmali), spiroxetalar (juda ko’p mayda,uzun va ingichka burmali) kiradi.
Rikketsiya, xlamidiya va mikoplazmalarning morfologiyasi.
Rikketsiya va xlamidiyalar hujayra ichidagi obligat parazitlar bo’lib, kuchli polimorfizm bilan ifodalangan mayda grammanfiy mikroorganizmlar: kokksimon, tayoqchasimon va ipsimon shakllarda bo’ladi. Rikketsiyalarning o’lchami 0,5 dan 3-4 mkm gacha, ipsimon shakllari 10-40 mkmga yetadi. Spora va kapsula hosil qilmaydi, Zdrodovskiy usulida qizil rangga bo’yaladi.
Xlamidiyalar sharsimon, oval yoki tayoqchasimon shakllarda bo’lib, o’lchamlari 0,1-2,5 mkm. Xlamidiyalarning morfologiyasi ularning hujayra ichidagi rivojlanish sikliga bog’liq. U uncha katta bo’lmagan sharsimon elementar hosilaning yirik binary bo’lingan initsial tanachalarga aylanishi bilan ifodalanadi. Bo’linishdan oldin xlamidiya qismchalari bakteriya kapsulasini eslatadigan o’ziga xos tuzilmaga o’raladi.
Xlamidiyalar Romanovskiy- Gimza usulida bo’yaladi, grammanfiy.
Mikoplazmalar bakteriyalardan hujayra devorining yo’qligi bilan farq qiladi: uning o’rniga ularda uch qavatli sitoplazmatik membrane bo’ladi. Ularning o’lchamlari 125-250 mkm. Sharsimon, oval yoki ipsimon shaklda, grammanfiy.