Mikrobiologiya va immunologiya

Mustaqil ish topshiriqlari 
1.
Bemordan ashyo ajratish. 
2.
Bakteriologik tashxis qo‘yish. 
3.
Sterilizatsiya turlari. 
4.
Oziq muhitlar tayyorlash.
5.
Gram usulida mikroorganizmlarni identifikatsiyalash
6.
Mikroorganizmlarnig morfologik turlarini ajratish. 
Nazorat uchun savollar 

---

36 
1.
Autotroflar deb qanday mikroorganizmlarga aytiladi? 
2.
Geterotroflar deb qanday mikroorganizmlarga aytiladi? 
3.
Saprofitlar deb qanday mikroorganizmlarga aytiladi? 
4.
Parazitlarlar deb qanday mikroorganizmlarga aytiladi? 
5.
Auksototroflar deb qanday mikroorganizmlarga aytiladi? 
6.
Prototroflar deb qanday mikroorganizmlarga aytiladi? 
7.
Oziqli muhitlarni tasnifi qanday? 
8.
Nafas olishiga ko‘ra mikroorganizmlar qanday guruhlarga bo‘linadi? 
9.
Bakteriyalarni o‘sishi va ko‘payishi. 
10.
Xlamidiyalarning ko‘payishini o‘ziga xos xususiyatlari. 
11.
Spiroxetalarning ko‘payishini o‘ziga xos xususiyatlari 
12.
Rikketsiyalarning ko‘payishini o‘ziga xos xususiyatlari.
13.
Mikoplazmalarning ko‘payishini o‘ziga xos xususiyatlari 
14.
Zamburug‘larning ko‘payishini o‘ziga xos xususiyatlari 
 
 

---

37 
VIRUSLARNI MORFOLOGIYASI VA STRUKTURASI 
Virusologiya –viruslar to‘g‘risidagi fan, mustaqil genomga ega bo‘lgan va 
faqatgina yuqori taraqqiy etgan mavjudotlarning hujayralarida ko‘paya oladigan 
hujayrasiz xayot shakllari – viruslarni o‘rganadi. 
Virus so‘zi lotincha “virusis” – o‘simlik zahari degan ma’noni anglatadi. 
Virion bu virusning hujayradan tashqari, erkin shaklidar. Viruslar quyidagi 
xususiyatlar bilan xarakterlanadi. 
1.
O‘lchami juda kichik – nm da o‘lchanadi; 
2.
Hujayra tuzilishiga ega emas; 
3.
Dis’yunktiv (alohida) usulda ko‘payishi; 
4.
Faqat bitta nuklein kislota yoki DNK yoki RNK saqlaydi; 
5.
Absolyut parazitligi. 
Kapsid – alohida tuzilishga ega bo‘lgan, berk shaklidagi virusning qavatidir. 
Bunday tuzilishga ega bo‘lgan viruslar oddiy viruslar deyiladi. Ayrim viruslar 
murakkabroq tuzilishga ega bo‘lib (gripp virusi), yana superkapsid peplos qavatiga 
ega. 
Superkapsid – hujayra yoki virus hisobiga hosil bo‘lgan materialdan tashkil 
topgan qavat. 

---

38 
Kapsid birligi kapsomer (cansa-yashik, quti degan ma’noni bildiradi) dir, 
ularning joylashishiga qarab barcha viruslar 2 ta asosiy gruppalarga bo‘linadi: 
1.
Spiral (burama) simmetriyali viruslar 
2.
Kubsimon simmetriyali viruslar 
Spiralsimon viruslarda kapsomerlar burama shaklda joylashib, nuklein kislota 
ham burama kabi o‘ralgan. Kubsimon simmetriyali viruslarda kapsomerlar 
kubning burchagi tepasida oktaedr, ikosaedr va boshqa shakllarini uchlarida 
o‘ralgan. 
Kapsid nuklein kislotasini tashqi noqulay ta’sirlardan saqlaydi, viruslarni 
hujayraga so‘rilishi (adsorbsiyasini) ta’minlaydi, kapsid bilan viruslarning 
antigenligi va immunogenli xususiyatlari bog‘liqdir. 
Superkapsid oqsillari lipoproteidlardan, glikoproteidli o‘simta, tikanaklardan 
iborat. Bu “o‘simtalar” retseptor vazifasini o‘taydi va virus hujayra yuzasiga 
adsorbsiyalanadi. O‘simtalar parranda eritrotsitlarini o‘ziga yopishtirgani uchun 
geaaglyutininlar deb ham ataladi. Superkapsidda yana neyraminidaza fermentiga 
(N) ega, u esa virusni xo‘jain hujayraga kirishi va chiqishini ta’minlaydi. 

---

39 
Hozirgi zamon viruslar klassifikatsiyasi quyidagi asosiy mezonlarga qarab 
o‘tkaziladi: 
1.
Nuklein kislotasining tipi, tuzilishi; 
2.
Lipoproteid qavatining borligi; 
3.
Virus genomi strategiyasi; 
4.
Virionning morfologiyasi va kattaligi; 
5.
Moyil bo‘lgan ho‘jayinlar; 
6.
Patogenlik, hujayradagi patologik o‘zgarishlar va hujayra ichi kiritmalarini 
hosil qilish; 
7.
Geografik tarqalishi; 
8.
Yuqish yo‘llari; 
9.
Antigen tuzilishi. 
Yuqoridagi ko‘rsatilgan belgilariga qarab viruslar oilaga, oilachaga, 
avlodlarga va tiplarga bo‘linadi.