Microsoft Word yonilgi mahsulot zapasorg doc

Uglerod  oksidi  CO  –  zaharli,  rangsiz  va  hidsiz  bo‘lib,  yonil-
g‘ida kislorod yetarli bo‘lmaganda, ya’ni  (<1bo‘lganda) yonilg‘i 
chala  yonishida  hosil  bo‘ladi.  Uchqundan  o‘t  oldiriladigan 
IYODlarda  quyuq  yonuvchi  aralashmalardan  foydalanilganda 
atmosferaga chiqarib tashlanadigan CO miqdori karbonat angidrid 
miqdoriga teng bo‘lishi va barcha yonish mahsulotlarining hajmini 
10% ga yetishi mumkin.  
Havoga  chiqarilgan  uglerod  oksidining  miqdori  250–500 
mgm
3
  gacha  yetadi  va  4  oy  mobaynida  saqlanib  qoladi.  Havoda 
0,01%  dan  ko‘p  CO  bo‘lsa,  organizm  sezilarli  darajada 
zaharlanadi.  Nafas  olganda  qondagi  gemoglobin  bilan  bog‘lanib, 
undan  kislorodni  siqib  chiqaradi,  natijada  kislorod  yetishmovchi-
ligi  boshlanadi  va  markaziy  nerv  sistemasiga  ta’sir  qiladi. 
Surunkali  zaharlanish  bosh  og‘rig‘i,  quloq  shang‘illashi  paydo 
bo‘lishida,  nafas  olish  qiyinlashishida,  umumiy  holsizlanish 
namoyon bo‘ladi. 
Azot  oksidlari  –  NO,  NO
2 
–  erkin  kislorod  bo‘lganda  yuzaga 
keladi.  =1,05–1,07  bo‘lganda  eng  ko‘p  miqdorda  hosil  bo‘ladi. 
Azot  II  oksid  ko‘zning  shilliq  pardasini,  o‘pkani  yallig‘lantiradi, 
yurak-qon  tomir  sistemasida  tuzalmaydigan  kassaliklarga  olib 
keladi. 
Ishlatilgan  gazlarda  yonmay  qolgan  uglevodorodlar  paydo 
bo‘ladi.  Benzinli  dvigatellarda  alanga  sovuq  devorga  tegadigan 
joyda (qalinligi 0,005–0,35 mmni tashkil etadigan o‘tish zonasida) 
ko‘p  miqdorda  yonmay  qolgan  uglevodorodlar  (CH)  paydo 

---

 
75 
bo‘ladi.  CH  ning  ko‘p  miqdorda  yuzaga  kelishida  porshen  tubi 
bilan  silindr  ustyopmasining  havo  siqib  chiqargichi  orasidagi 
tirqishlar mavjudligi sabab bo‘ladi.  
Alqdegidlar – zaharli bo‘lib, tarkibida kislorodli molekulalari 
bo‘ladi  va  ular  qisman  oksidlangan  uglevodorodlarga  kiradi. 
Dizellarda  alqdegidlar  alangalanishni  kechikish  davrida  alanga-
lanish  oldidan  bo‘ladigan  reaksiyalar  davomida  yuzaga  keladi. 
Kengayish  jarayonida  silindr  devorida  qolgan  moy  pardasining 
oksidlanishi,  shuningdek  yonilg‘i  berilishi  tugagandan  keyin 
to‘zitgichdan  tomayotgan  yonilg‘ining  oksidlanishi  aldegidlar 
manbai  bo‘lishi  mumkin.  Benzinda  ishlaydigan  dvigatellarda 
detonatsion  yonishda  ajralib  chiqadi.  IYOD  kichik  yuklanish 
bilan  ishlaganda  yoki  sovuqlayin  ishga  tushirilganda  aldegidlar 
chiqadi.  
Oltingugurtli – gaz kislotani hosil qiladi va kislotali yomg‘ir-
ning asosiy komponenti hisoblanadi. Yonilg‘i  tarkibidagi oltingu-
gurt  yonish  jarayonida  sulfit  angidrid  va  vodorod  sulqfitga  ayla-
nadi.  So‘ngra  oltingugurt  II-oksidi  atmosferadagi  suv  bug‘i  bilan 
birikib sulfat kislota (H
2
SO
4
) hosil qiladi.