Microsoft Word yonilgi mahsulot org doc

Motor moylari qovushqoqligining haroratga bog‘liqligi: 
1-qovushqoqlik indeksi-90; 2-qovushqoqlik indeksi-140 
5.4-rasmda ko‘rsatilganidek, harorat pasayishi natijasida 
qovushqoqlik ortib, moy quyuqlashib boradi va uning harakat-
lanuvchanligi kamayadi.
 
Motor moylari uchun 100
O
C dagi qovushqoqligi yettita 
kinematik qovushqoqlik sinfiga ega bo‘lishi mumkin: 4, 6, 8, 
10,12 , 14 va 16 mm
2

s.
  
124 
5.1-jadval 
 
Motor moylarining (GOSТ 17479.1-85)bo‘yicha qovushqoqlik sinfi 
 
Kinematik qovushqoqligi, mm
2
/s 
Qovushqoqlik sinfi 
100°C da 
-18°C, da 
4
Z
l4,1 
2600 
6
Z
l5,6 
10400 
6 
5,6 dan 7,0 gacha 
8 
7,0 dan 9,3 gacha 
- 
10 
9,3 dan 11,5 gacha 
- 
12 
11,5 dan 12,5 gacha 
- 
14 
12,5 dan 14,5 gacha 
- 
16 
14,5 dan 16,3 gacha 
- 
3
Z
/8 
7,0 dan 9,3 gacha 
1250 
4
Z 
/6 
5,6 dan 7,0 gacha 
2600 
4
Z
/8 
7,0 dan 9,3 gacha 
2600 
4
Z
/10 
9,3 dan 11,5 gacha 
2600 
5
Z
/10 
9,3 dan 11,5 gacha 
6000 
5
Z
/12 
11,5 dan 12,5 gacha 
6000 
5
Z
/14 
12,5 dan 14,5 gacha 
6000 
6
Z
/10 
9,3 dan 11,5 gacha 
10400 
6
Z
/14 
12,5 dan 14,5 gacha 
10400 
6
Z
/16 
14,5 dan 16,3 gacha 
10400 
Qovushqoqligi past bo‘lgan motor moylari 4, 6, 8 – qishgi 
moylar hisoblanadi va bu moylar ob-havo sovuq vaqtida ishla-
tiladi; qovushqoqligi yuqori bo‘lgan motor moylari 10,12,14 va 
16 -yozgi moylar hisoblanadi. 
Moylarning harorat ta’siriga chidamlilik xossalari.
Zararli omillarning moyga ko‘rsatadigan ta’siriga qarab 2 xil 
rejim farq qiladi: 
- yuqori haroratli (130
O
C - 150
O
C)

- past haroratli (30
O
C - 40
O
C). 

---

125 
Moy baland haroratli ish rejimida ishlatilganda silindlar 
guruhiga mansub qismlarni qurum bosadi, koks (moydagi qattiq 
zarralar) va lak pardasi qoplaydi, lak pardasi yupqa va juda pishiq 
bo‘lib, porshen halqalari zonasi va porshenning yo‘naltiruvchi 
yuzasini qoplab, porshen halqalarining kuyibqorayishiga sabab 
bo‘ladi.
 
 
Normal sharoitlarida mineral moylar uzoq muddat oksid-
lanmaydi. Lekin 50-60
O
C haroratdan boshlab oksidlanish jarayoni 
keskin kechadi. Dvigatelning yuqori haroratli zonalarida 
oksidlanishi va termik parchalanishi natijasida moylar tarkibida 
avval uchramagan kislotalar, smolalar, asfalt moddalari hosil 
bo‘ladi. Moylar tarkibidagi parafin uglevodorodlar oson oksidla-
nish xossasiga aromatic uglevodorodlar esa qiyin oksidlanish 
xossasiga ega. 
Bunda moyning tashqi ko‘rinishi xiralashibgina qolmasdan, 
uning fizikaviy-kimyoviy xossalari ham o‘zgaradi, natijada 
porshen va halqalarida lak-qurum hosil bo‘lishiga olib keladi. 
Oksidlanish jarayoni boshlanishida moyda erigan holatdagi 
birikmalar (smolalar, kislotalar) hosil bo‘ladi. Keyinchalik ular 
erimaydigan moddalarga aylanadi. Moyning oksidlanish max-
sullari va iflosliklarini erimagan holatda tutib, dvigatel detalla-
rining kerakli tozaligini ta’minlash qobiliyati uning yuvish 
xossalari deb ataladi.
Moy ko‘p fraksiyali suyuqlik bo‘lganligi sababli muayyan 
haroratda suv kabi muzlamaydi, balki sekin-asta quyuqlashadi. 
Moyning harakatlanish qobiliyati yoqolishiga olib keladigan 
harorat qotish harorati deyiladi. Qotish harorati moyning sifatini 
bildiruvchi muhim ko‘rsatkich hisoblanib dvigatelni yurgizib 
yuborish xossalarini baholaydi. 
Bu ko‘rsatkich ma’lum darajada moyning xaydaluvchanligini 
va dvigatelni ishga tushirish xossalarini, uning ta’sirini 
xarakterlaydi. Yozgi moylarda qotish haroratii minus 15
O
C dan 
minus 20
O
C gacha, qishki moylarniki minus 25 dan minus 30
O
C 
126 
gacha, barcha mavsumda foydalaniladigan moylarning qotish 
harorati minus 45
O
C gacha yetadi.
Moy past haroratli rejimda ham yomon ishlaydi, chunki sovuq 
dvigatelda yonilg‘ining yonish jarayoni yomonlashadi, chala 
yonish maxsullari (yonilg‘ining og‘ir fraksiyalari) miqdori 
ko‘payadi. Suvning kristalli birikmalari paydo bo‘lib, natijada 
moyning ifloslanishi tezlashadi. Moyga aralashgan suv moydagi 
iflosliklarni yuvib, quyqa holida cho‘kishiga imkon yaratadi. 
Moylarning yeyilishga va korrozion yeyilishga qarshi xossa-
lari.
Ishqalanuvchi sirtlarni yeyilishdan saqlash har qanday 
moylash materiallarning asosiy vazifalardan biridir. Moylarning 
bu xossalari uning bir nechta sifat ko‘rsatgichlari: moy pardasi 
mustahkamligi, qovushqoqligi, qovushqoqlik indeksi, abraziv 
mexanik aralashmalarning yo‘qligi bilan baholanadi. Yeyilishni 
kamaytiruvchi qo‘shilmalar sifatida: fosfor, oltingugurt, xlorli 
organik birikmalardan foydalaniladi. Ular 150
O
C haroratgacha 
ishqalanish sirtida elektr kuchlari hisobiga mustahkam parda hosil 
qiladi. Bu parda qism sirtini yeyilish, tirnalish, qirilish va 
yemirilishdan saqlaydi. Avtomobil dvigatellarining korroziya 
ta’siridan yeyilishga sabab bo‘luvchi moyning potensial xossasi 
korrozionlik bilan tasniflanadi. KaMAZ va VAZ avtomobillarida 
ishlatiladigan motor moylarining yuqori sifatli rusmlarida 
korrozionlik yo‘q, boshqa markadagi moylarda 20 g

m
2
dan 
oshmasligi lozim. Korrozion yeyilish tezligiga kislotalar va suv 
katta ta’sir ko‘rsatadi.