Microsoft Word янги урта масофа

2.4.   BIRIN-KETINLILIK PRINSIPI 
 
Bu prinsip mashg’ulotlardagi yuklamalarni birin-ketin oshirishni, 
mashg’ulot  ilari  hajmini  va  tizimini  birin-ketin  ko’paytirib  borishi, 
bajariladigan  harakat  vazifalarni  murakkablashtirib  borishni  ko’zda 
tutadi. 
Birin-ketinlik 
prinsipi 
shunga 
asosan 
shakllanadiki, 
organizimdagi  tizim  va  a’zolarning  berilayotgan  yuklamalarga 
moslashuvi  darhol  ro’y  bermaydi,  buning  uchun  ma’lum  vaqt  talab 
qilinadi. 
Butun  mashg’ulot  jarayoni  shunday  tuzilishi kerakki,  yuklamalar 
organizimning ishchanlik faoliyatini oshirsin. 
Shuni yodda tutish kerakki, yuklamalar etarli bo’lmasa sportchiga 
uning  nafi  tegmaydi,  me’yoridan  oshiq  bo’lsa  esa  og’ir  oqibatlarni 
keltirib  chiqaradi.  Mashg’ulotlarda  sportchilarga  yuklama  berishni 
oshirib  borish  har  doim  ham  bir  xil  bo’lavermaydi.  Ayrim  hollarda 
samaraga  erishish  uchun  yuklamalarni  ko’paytirish  o’rniga  ularni 
kamaytirish  extiyoji  tug’iladi.  Murabbiylar  bu  ishni  sportchi 
organizmi  energiya  ta’minotini  tiklash  maqsadida,  yoki  bo’lmasa 
ya’nada  ko’proq  yuklama  berish  oldidan  organizimga  dam  berish 
maqsadida qilishlari mumkin. 
Mashg’ulot  yuklamalarining  vaqti-vaqti  bilan  kamaytirib  turishi 
sportchining sport mahoratini oshirish uchun o’z ustida ishlashi uchun 
ham  zamin  yaratadi.  Birin-  ketinlik  prinsipiga  amal  qilgan  holda 
haftalik, oylik, yillik va ko’p yillik (perspektiv) reja tuziladi. 

---

O’RTA VA UZOQ MASOFALARGA YUGURUVCHILAR UCHUN MURABBIYINING KASBIY-PEDAGOGIK FAOLIYATI 
~ 44 ~ 
 
Tajribalar  shuni  ko’rsatadiki,  sportchilar  tez-tez  birin-ketinlik 
prinsipini buzib turishadi.  Oqibatda  esa  avval  tayanch- harakat tizimi 
a’zolarida noxushliklar sodir bo’la boshlaydi (muskul va bo’g’imlarda 
og’riq  paydo  bo’lishi,  suyaklarda  shamollash  kelib  chiqishi), 
keyinchalik  bu  tananing  umumiy  holatida  charchoqning  paydo 
bo’lishi.  Bu  esa  natijalarning  pasayib  ketishiga  va  sportchida 
mashg’ulotlarga  qatnashish  istagining  yo’qolib  borishigaolib  kelishi 
mumkin.  Demak,  birdan  sportchining  malaka  darajasi  va  mahoratini 
e’tiborga olmasdan turib beriladigan katta yuklamalar samara o’rniga 
ziyon keltirishi mumkin ekan. 
Mutaxassis A.N.Krestovnikov fikricha, organizimga o’qyiladigan 
talablar  birin-ketinlik  bilan  oshirib  borilishi  kerak,chunki  faqat  shu 
yo’l  bilangina  yugurishda  bevosita  ishtirok  etadigan  a’zolar  bilan 
nafas  olish  va  qon  aylanish  tizimi  faoliyatining    birgalikda  
rivojlantirishga    erishish    mumkin.  Ular  o’rtasida  paydo    bo’ladigan  
mutanosiblik    maksimal    kuchni    namoyish    etish    imkoniyatini  
beradi. 
Biroq barcha mutaxassislar ham birin-ketinlilik prinsipini qo’llab 
-quvvatlayvermaydilar. Masalan yana bir russ mutaxassisi N.G.Ozolin 
takidlashicha  birin-  ketinlik  prinsiplariga  amal  qilish  ayrim  hollarda 
jismoniy  mashqlar  soddalashib  ketishiga,  organizm  funksional 
imkoniyatlari    rivojlanishi  kechikishiga    sabab  bo’ladi.  Oqibatda 
sportchining  jiddiy  ruhiy  va  jismoniy  kurash  olib  borish  qobiliyati  
pasayishi  mumkin. 
Sanab  o’tilgan  didaktik  prinsiplardan  tashqari,  amaliyotda 
yuklamalarni oshirib borishning boshqa  usullari ham uchrab turadi. 
Mashg’ulot  yuklamalarini  oshirib  borish  ko’rsatkichlariga 
quyidagicha 
yondashish 
ham 
mumkin: 
yuklamalar 
hajmini 
mashg’ulotlardan  -  mashg’ulotlarga    doimiy  oshirib  borish; 
yuklamalarni haftadan - haftaga bosqichma - bosqich  oshirish va 3- 4 
haftaga  bir  haftalik  kamaytirish;  katta,  o’rta  va  kichik    yuklamalarni 
zikzaksimon usulda almashtirib turish.