Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
20
muhimdir, chunki u absurd darajasiga tushirmoqchi bo‘lgan metanarratsiya asosiy va 
total logotsentrizmni qo‘llab-quvvatlashda o‘ta o‘jar, to‘lqinlardan yuksak turuvchi, o‘tkir 
va hatto xavfli qoyadir. 
Musulmon mutafakkirlari uchun postmodernizmning ahamiyatini bir qancha yozuvchilar, 
shu jumladan, Britaniyada Akbar Ahmad asoslab berishdi. Sayyid Husayn Nasr uning 
taktik ustunliklarini tavsiflab berdi, u bu hol sharqshunoslik uchun xatarli oqibatlariga 
olib kelishi mumkinligini ta'kidlaydi. Islom tafakkuriga oid g‘arb tadqiqotlari yaqin-
yaqingacha dalilning Yevropada poyoniga yetib borayotgan teleologiyaga ega bo‘lgani 
muhimdir, degan farazga suyanib keldi. Biroq Ma'rifatning barbod bo‘lishi 
yevrotsentrizmning tugashiga sabab bo‘ldi. Postmodernizmning dialog xarakterga ega 
va yaltiroq «bir necha mualliflik utopiyasi» shuni talab etadiki, yangi ming yillikda 
Sharqni tadqiq qilayotgan G'arb olimi «nomavjud» tazkirachi bo‘lib qoladi, ilm izlashi uni 
hayrat holatidan olib o‘tib, haqiqatning o‘zidan emas, barcha haqiqatlarga talabgorlikdan 
fano holatiga yetkazadi. Islomga oid ilmiy tadqiqotlar bugundan e'tiboran qadriyatlarga 
qoziliq qilishga yoxud hechqursa ularni mazaxomuz tan olishga chek qo‘yishi va 
an'ananing o‘z-o‘ziga bergan bahosi sharqshunosning bahosidan kam emasligini, hatto 
baland ekanini ko‘rsatib berishi kerak, chunki ko‘pchilik unga germenevtik nuqtai 
nazardan rioya qiladi va u ijtimoiy jarayonlarga ta'sir ko‘rsatadi. Shu nuqtai nazardan 
qaraganda, Dekart: "Yer yuzida qalbaki tekstual ustunlikka erishish uchun asboblar 
yasagan" imperialist edi. Bugungi tafakkurga nisbatan kuchli aksil-evrotsentrik 
biryoqlama qarash mavjud, u G'arbni, Richard Rorti ta'biri bilan aytganda, "barcha 
madaniyatlarni yamlamay yutadigan yebto‘ymas maxluq"qa o‘xshatadi.
Shunday qilib, postmodernizm sharqshunoslik va islomofobik ta'limotning intellektual 
asosi barbod bo‘ladi, deb va'da beradi. Metanarratsiyalardan uzoqlashish oqibatida 
paydo bo‘lgan huquqiy diskurslar o‘rtasidagi ziddiyatlar, masalan, islom va feministik 
tafakkur o‘rtasidagi qarama-qarshilik keskinligicha qolaveradi, biroq bunday bahslar 
o‘zini u yoqdan-bu yoqqa urish yoki Rorti aytmoqchi, «osmon qaroqchilari»dan 
foydalanish - yuksak bilish nazariyasiga murojaat qilish orqali hal etilmaydi, biroq 
kamsonli millatlar qarashlarini inkor qilishi mumkin bo‘lgan utilitar huquqlar 
xartiyasining murosaga oid moddalari orqali ko‘rib chiqiladi. 
Bu BMT xartiyasini tuzishga jalb etilgan xalqaro axloqshunoslarning ko‘zqarashidir; ular
endilikda BMTning mohiyatan yevrotsentrik ekanini ta'kidlashmaydi; bu tashkilot global 
jihatdan o‘zaro kelishuv asosida faoliyat yuritishga intilmoqda. 
G'arb preskriptivizmi
[32]
ning islomga qarama-qarshi o‘laroq yemirilib borishi g‘alati 
ko‘rinadi va amaliy nuqtai nazardan umid uyg‘otadi. Sharqshunoslarning eng yangi 
avlodi orasida Jon Renar singari "ko‘p madaniyatlarga mansub" olimlar eski 
yevrotsentrizm g‘oyalarini keskin rad etishni taklif etadi, boshqa fanlarga qaraganda, 
sharqshunoslik tadqiqotlari, xususan, O'rta Sharq tadqiqotlari umumiy intellektual 
tamoyillardan butunlay uzilib qolmoqda va ko‘pchilik hollarda Bernard Liyusga o‘xshash 
kishilarning hamma narsani o‘z qarichi bilan o‘lchash hollari ham uchrab turibdi.
Biroq kelgusi yillarda g‘arbiy islom tadqiqotlari unga nisbatan hurmat bilan qarasa va uni 
o‘z qarichi bilan o‘lchash fikridan yiroq bo‘lsa, xursandchilik bilan qarshi olinadigan 
evrilishga sabab bo‘lgan keskin intellektual o‘zgarish ko‘pincha muammoli ko‘rinishga 
ega bo‘lgan oddiy murosa va hurmatdan tashqari tsivilizatsiyalarning haqiqiy dialogiga 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter