Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
178
sotilayotgan hadis nashrlarini nomukammal deb hisoblaydi, shuning uchun eng qadimgi 
va ishonchli qo‘lyozmalar asosida yangi nashrlarni tayyorlash maqsadga muvofiqdir. 
Uning eng so‘nggi kitobi "Islom va musulmonlarni tushunish" 2002 yili Uilyam Grehem 
bilan hammualliflikda AQShning Kentukki shtatida nashr qilingan. M.Z.Siddiqiyning 
"Hadislar kitobi"ni arabchadan ingliz tiliga tarjima qilgan.
Muallif bugungi islomga postmodern va poststruktural qarashlardan kelib chiqqan holda 
baho beradi, dinimizning bugungi dunyodagi o‘rni va rolini ko‘rsatib berishga harakat 
qiladi. Uning ba'zi bir qarashlarida G'arb tafakkuriga xos bo‘lgan va bizga g‘ayritabiiy 
tuyuladigan, lekin teranroq nazar tashlanganda, chuqur va atroflicha tahlil ko‘zga 
tashlanadi. Ayniqsa, muallifning aqidaparastlik, musulmon jamiyatida ayollar va ularning 
haq-huquqlari qanday ta'minlanayotgani xususidagi mulohazalari hech kimni befarq 
qoldirmaydi. Muallif G'arb feministlarining, musulmon dunyosida ayollarning huquq va 
erkinliklari poymol qilinmoqda, degan da'volariga javoban, xristianlik va islomning ilohiy 
manbalaridagi jinsga bo‘lgan fundamental munosabatni tahlil qilib ko‘radi hamda 
islomda ayollarga nisbatan hech qanday cheklashlar yo‘q ekanini isbot qiladi. Bunday 
mulohazalar o‘zbek kitobxoni uchun yangilikdir, qolaversa, unga modern jamiyatda o‘z 
dinining o‘rnini belgilab olishida yordam beradi.
Amerikalik kelajakshunos olim Olvin Toffler "Uchinchi to‘lqin" kitobida "Biz embrion 
holatidagi kelajakni kechagi kunning oddiy qolipiga tiqa olmaymiz. Bu borada ortodoksal 
munosabat yoki kayfiyat ham qo‘l kelmaydi", deb yozgan edi.
Umuman olganda, jahonning yetakchi ommaviy axborot vositalari bo‘rttirib 
ko‘rsatayotganiday, aqidaparastlik faqat islom diniga xos tushuncha ham, hodisa ham 
emas. Buni boshqa dinlarda ham ko‘rish mumkin. Dunyodagi globallashuv jarayoni 
ma'lum ma'noda har bir dinga daxl qilayotgani, har bir jamiyat yoki hududda hukmron 
bo‘lib kelgan dinning yoniga boshqa bir din kirib kelayotgani mavjud manzarani butunlay 
o‘zgartirib yubormoqda. Bugungi kunda dinlar o‘rtasidagi chegara muayyan davlat yoki 
jamiyat chegarsidan emas, har bir shaxsning yuragidan o‘tadigan bo‘lib bormoqda.
Afsuski, ba'zi hollarda boshqa din vakillariga nisbatan bag‘rikenglik qilish qiyin 
kechyapti. Bundan tashqari, u yoki bu dinning ilgari boshqa dinlar hukmronlik qilib 
kelgan hududlarga yoyilishi o‘sha yerlardagi ijtimoiy norozilik belgisi sifatida ham ko‘zga 
tashlanmoqdaki, ayni holni T.Uinter juda yaxshi tahlil qilib bergan. Uning nazarida 
hayot jadal o‘zgarib borayotgan bugungi kunda yuzaga kelayotgan misli ko‘rilmagan 
murakkab ijtimoiy muammolarga javob topish uchun muqaddas diniy manbalarni har 
kim o‘zicha talqin qilishi, u yoki bu masalani shar'iy qilib olishga urinishi ummat 
o‘rtasidagi keskin parchalanishga, to‘rtta mazhab o‘rniga millionlab sektalar vujudga 
kelishiga sabab bo‘ladi. Bunday fojiaga esa mutlaqo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. 
Muallif bizning din mutafakkirlarimizdan farqli o‘laroq, vahhobiylik oqimining paydo 
bo‘lishi va boshqa joylarga yoyilishini faqatgina din kontekstida emas, ijtimoiy-iqtisodiy, 
hatto siyosiy kontekstda olib tahlil qiladiki, bu hol o‘quvchiga oqimning paydo bo‘lish 
sabablari xususida yorqin tasavvur beradi. Ayni hol mustaqillikdan so‘ng mamlakatimiz 
ijtimoiy hayotidagi dinni o‘zlarining g‘ayriqonuniy, siyosiy maqsadlariga erishish yo‘lida 
niqob qilib olgan turli oqimlarning asl muddaosi nima ekanini tushunib olishda muhim 
ahamiyat kasb etadi. Muallif 4 ta diniy mazhabning birini ikkinchisidan ustun qo‘ymagan 
holda ularning muayyan masalaga yechim izlash borasidagi printsipial farqlarini ko‘rsatib 
berishga harakat qiladi, arab mamlakatlari va Yevropadagi mujtahidlik da'vosini qilib 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter