Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
151
Ular o‘zlarining kromvelcha vakolatiga mos ravishda vahiyga mos kelmagan har bir 
binoni buzib tashladi. Gumbaz va minoralar ularning ko‘ziga baloday ko‘ringani uchun
yer bilan yakson qilinar edi. Avliyolarning va Rasululloh oila a'zolarining maqbaralari 
vayron etildi. An'anaviy ulamolar vahshiy sudga tortildi, ba'zilari esa o‘ldirildi. To‘rtta 
an'anaviy fiqh maktabining ta'limotlari taqiqlab qo‘yildi.
Yaqin Sharqda emas, Yevropada xasta kishiga mengzalgan Usmonlilar imperiyasi 
Misrdan u yerga qo‘shin jo‘natib, vahhobiy qabiladoshlarni mag‘lub etdi va an'anaviy 
dinni qayta tikladi.
1916 yili ro‘y bergan va Lourens boshchilik qilgan Arab qo‘zg‘oloni oqibatida Usmonlilar 
imperiyasi butunlay inqirozga yuz tutgach, mo‘‘jazgina Hoshimiylar podsholigi ikki 
muqaddas shaharni egalladi va 1926 yilga kelib, butun dunyo Makka va Madina ustidan 
vahhobiylar o‘rnatgan hukmronlikni tan oldi. Yana haqiqiy fiqh va kalom ilmi siquvga 
olindi hamda mo‘‘tadil islomning samarali rang-barangligi o‘rniga totalitar 
kalvinizm
[505]
ni joriy qilishga urinib ko‘rildi.
Garchi vahhobiylik 20-asrning boshlarida yashagan islohotchilar, xususan, misrlik 
Muhammad Abduh va Rashid Ridoga muayyan ta'sir ko‘rsatgan bo‘lsa-da, 20-asrning 
60-yillariga qadar deyarli barcha musulmon olimlar va institutlar uni arablarning neft 
tufayli orttirgan boyliklari evaziga kelgan jirkanch hodisa deb hisoblar edi. Saudiya 
Arabistoni kutilmaganda din sofligini o‘z hududidan tashqariga yoyish uchun moliyaviy 
qudratga ega bo‘lib qoldi.
U bir necha yo‘l bilan amalga oshirildi. Makkada "Musulmon dunyosi ligasi (robitasi)" 
tuzildi, u o‘z safiga dunyo musulmonlarining vahhobiylik ilohiyotshunosligiga qat'iy rioya 
etarak birlashishini nazarda tutar edi. Misrdagi va, xususan, Livandagi nashriyotlar 
qo‘lga olindi, ularda an'anaviy islomiy matnlar vahhobiylik aqidasiga moslashtirilib, tahrir 
qilingan holda qayta chop etildi. Tasavvufga oid teran asarlar soddadil badaviy 
sektantlar uchun qarg‘ishday bir gap edi, shuning uchun ular asta-sekin siquvga olina 
boshladi. Butun dunyoda vahhobiylikni yoyish uchun islom markazlari, yangi masjidlar 
qurilib, xayriya loyihalari amalga oshirila boshladi.
Uchta universitetning barpo etilishi bularning barchasidan ko‘ra ko‘proq ta'sir kuchiga 
ega bo‘lgan bo‘lsa ajab emas. Bular Riyoddagi Saud universiteti, Madinadagi Islom 
universiteti va Makkadagi Umm ul-Qura universitetidir. Bu institutlarning neftga boy 
bo‘lgan podsholikning tez ko‘payib borayotgan masjid va maktablarini mutaxassislar 
bilan ta'minlashi bilan birga, musulmon dunyosini vahhobiylik aqidasiga 
bo‘ysundirishday yana bir xalqaro vazifasi ham bor edi. Dunyoning turli burchaklaridagi 
yosh musulmonlar uchun minglab stipendiyalar joriy etildi va har mavsumda minglab 
yosh vahhobiylar o‘z mamlakatlariga uni targ‘ib qilish uchun qaytib keladi. Dunyo 
musulmonlari ligasi, shuningdek, Riyod shahridagi Yosh musulmonlarning umumjahon 
assambleyasi o‘sha mutaxassislarni tayyorlash uchun million-million dollarlik pulni o‘sha 
universitetlarga o‘tkazib beradi. Shu tariqa vahhobiylik bir avlod umri davomidagina 
deyarli har bir mamlakatning diniy manzarasida yetakchi va nifoq urug‘larini sepuvchi 
kuchga aylandi.
Vahhobiylik poytaxtlar atrofida paydo bo‘lgan katalak uylardan iborat shaharchalarda 
tap-tayyor mijozlar topdi. Diniy arboblar o‘sha joylarda bir necha institutlar yoki 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter