Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
142
tomoni mavjud. Mening nazarimda, bu yerda xavf odamning o‘ziga o‘sha qorong‘i tarafni 
ko‘rish va voqelikni mensimaslikka yo‘l qo‘yib berish, ya'ni turli-tumanlikdadir.
Biz G'arbdagi islomga oid turli qotib qolgan qarashlarni sindirish uchun bir oz vaqt 
ajratishimiz lozim bo‘ladi. Ularning aksariyati paydo bo‘lishiga OAV sababchidir. Biroq 
agar biz o‘sha qotib qolgan tushunchalarning ko‘zguga tushgan aksini esga olsak, 
musulmon dunyosining hozirgi kunda G'arbni qanday idrok qilayotganini bilish bilan 
ularning mohiyatiga kirib bora olamiz. Musulmon mamlakatlarida mavjud 
"fundamentalistik" tamoyil negizida ko‘plab omillar yotganini bilib olamiz, ammo bu 
o‘rinda G'arb tamaddunining haqiqiy mohiyatini to‘sib qo‘yuvchi niqobning paydo 
bo‘lishi, ehtimol, hal qiluvchi ahamiyat kasb etayotgandir. Ko‘plarning nazarida, bu niqob 
qo‘lga qurol olishni va ularning kuchi bilan jangga kirishni oqlaydi.
Musulmonlarning G'arbga bunday munosabatining uzoq tarixiy ildizi bor. Xristianlar 
modernizmdan oldingi musulmon dunyosida yashashi, safar va savdo-sotiq qilishi 
mumkin bo‘lgan bir paytda musulmonlarning u yerdagi yahudiylarga zo‘rg‘a toqat 
qilayotgan Yevropani ziyorat qilishi juda mushkul edi. Yevropaliklarning musulmonlarni 
ko‘rishga ko‘zi yo‘q edi. Aytishlaricha, Usmonlilar imperiyasining Yelizaveta 
Angliyasidagi ilk elchixonalaridan biri xodimlari Portsmut sohiliga qadam bosishdan oldin 
baptizm odati bo‘yicha cho‘qinishga majbur etilgan ekan. Musulmonlarning Yevropa 
haqidagi tasavvuri yaqin-yaqinlargacha mavhum bo‘lib kelgan. O'rta yer dengizining 
shimolidagi yerlar oyda-yilda bir marta yuvinadigan, tushunarsiz va intihosiz diniy 
urushlar domiga tushib qolgan varvarlarning namligi kuchli va changalzor joylari deb 
tasavvur qilingan.
Yevropa mutaassibligini bunday tasavvur qilish musulmonlarning tushunchalari 
shakllanishida muhim ahamiyat kasb etgan. Hozirgi kunda ham Misrdagi ko‘pchilik 
dehqonlar Angliyada masjidlarga ruxsat berilganiga ishonmaydi. Yevropa ularning 
ko‘ziga Isoning haqiqiy ta'limotini iflos bir tarzda buzgan qit'a bo‘lib ko‘rinadi. Ular
taqvodorlarning shavkatli, sof va mehmondo‘st qadriyatlari xudosiz yerlarga yetib 
bormagan, deb hisoblaydi.
Yaqinda ro‘y bergan ikkita voqea hozirgi paytda mavjud bunday munosabatga ta'sir 
ko‘rsatdi. Birinchidan, Napoleon Misrni zabt etgan vaqtdan beri Yaqin sharqliklar 
Yevropaga sayohat qilib, u yerdagi yangi fanlarni o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lgan. 
19-asrda yashagan yozuvchi Rif'at at-Tahtaviy singari kishilar u yerdan texnologiyaning 
yangi hayotga ko‘rsatayotgan samarali ta'siri haqidagi zavq-shavqqa to‘la taassurotlar 
bilan qaytishgan, bu haqda maqolalar ham yozganlar. Musulmon aslzodalarining G'arb 
haqidagi qarashlari ikki avlod umri davomida butunlay o‘zgarib ketdi va 20-asrning 
boshlariga kelib o‘rta sinf vakillari o‘zining kim ekanini bilib qolganidan so‘ng sarosimaga 
tusha boshladi: bir tarafdan, mustamlakachilar bosqini va hukmronligidan g‘azablansa, 
ikkinchi tarafdan, asta-sekin mustamlakachilar tamaddunidan zavqlana boshladi.
Shu tariqa o‘ziga xos madaniy shizofreniya - parishonxotirlik kasali rivojlana borib, 
musulmon jamiyatlariga yoki, umuman olganda, uchinchi dunyo jamiyatlariga 
bo‘lginchilik kayfiyatini uyg‘otuvchi ta'sir ko‘rsata boshladi. Mustamlakachilik sistemasi 
mustamlaka yerlardagi madaniyat va ta'lim markazlarini yopdi va ularning o‘rnida 
o‘zlariga sadoqat bilan xizmat qiluvchi menejmentning yevropalashgan o‘rta bo‘g‘inini 
ommaviy tarzda tarbiyalash uchun Yevropa rusumidagi maktablarni ocha boshladi. 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter