Microsoft Word xulqi ogishgan bolalar psixologiyasi

2-MAVZU:  IJTIMOIY MYe'YOR VA IJTIMOIY OQISH 
Ryeja 
1. “Ijtimoiy  mye'yor” tushunchasi  
2. Psixologiyada mye'yorlar   
3. Ijtimoiy mye'yor turlari va uning ishlash myexanizmlari 
4. Ijtimoiy og’ish 
“Ijtimoiy  mye'yor” tushunchasi  
 
Mye'yorlar tushunchasi har qanday dyeviatsiyaning boshlanishi hisoblanadi. 
Og`ishgan xulq o`z ta'rifi bo`yicha ijtimoiy mye'yorlardan og`ishgan xulq 
bo`larkan, ijtimoiy mye'yorlar maxsus ko`rib chiqishga munosib.   
Har qanday tizim mavjud bo`lishining asosiy shartlaridan biri uning 
qandaydir muvozanat qolatini saqlab turishga layoqatidir.  
Insoniyat tarixi tartibsizlik shubhasiz parchalanishga olib kyelishiga 
ishonchli misollar kyeltiradi va aksincha tartiblilik va kyelishuvga intilish jamiyat 
va umuman qayotning mavjud bo`lishi uchun kafolat bo`lishi mumkin. Mye'yorlar 
jamiyat tizimini qochib bo`lmaydigan o`zgarishlar sharoitida qayotga layoqatli 
muvozanat qolatini tutib turuvchi myexanizmi hisoblanadi. Jamiyatda bir vaqtning 
o`zida turlicha– ilmiydan tortib jinoiygacha mye'yoriy submadaniyat mavjud. 
Umuman olganda mye'yor tushunchasi yetarlicha munozarali hisoblanadi. 
Lotin tilidan tarjima qilganda “mye'yor” – qoida, namuna, ...... Tabiiy va gumanitar 
fanlarda mye'yor tizimni saqlash va o`zgartirish uchun yo`l qo`yilgan o`lchov, 
chyegara sifatida tushuniladi. Ijtimoiy mye'yorlar mavjud mye'yorlar turining 
biridir (tyexnik, biologik, estyetik, tibbiy va boshqalar bilan bir qatorda). Ijtimoiy 
mye'yor – ijtimoiy jamiyat (guruh, tashkilot, sinf, jamiyat) o`z a'zolariga 

---

munosabatlar va faoliyatni boshqarish maqsadida bayon etgan umid va talablar 
yiqindisi [1, 29-b.]. 
Ijtimoiy mye'yor aniq bir jamiyatda odamlar, shuningdyek, ijtimoiy guruhlar 
va tashkilotlarning yo`l qo`yilgan yoki majburiy axloqida tarixan vujudga kyelgan 
oraliqni mustaqkamlaydi. Tabiiy-ilmiydan farqli ravishda ijtimoiy mye'yor 
rivojlanishning xolis qonunlariga muvofiq kyelishi va muvofiq kyelmasligi 
mumkin. Oxirgi qolatda  mye'yorning o`zi (masalan, totalitar jamiyat qonunlari) 
anomal va undan og’ish mye'yoriydir. Buning oqibatida ijtimoiy og’ishlar nafaqat 
salbiy, tizimning ishlashini buzuvchi, balki uning istiqbolli rivojlanishini 
raqbatlantiruvchi, ijobiy bo`lishi mumkin, masalan, ilmiy va badiiy ijod. 
Ijtimoiy mye'yorlar ko`rinishi o`zining barcha ko`p obrazlilikda quyidagi 
asosiy xususiyatlarga ega: ob'yektivlik, tarixiylik, univyersallik, sxyematiklik, 
qat'iylik.  Ushbu xususiyatlar anglatadiki, mye'yor tarixan ishlab chiqilgan, 
umumlashtirilgan ijtimoiy amr bilan barcha odamlar tomonidan va har qanday 
vaziyatda bajarilishi uchun majburiy hisoblanadi.  
Ijtimoiy mye'yorning mansublilik va dinamiklikdyek xususiyati alohida 
qiyinchilik tuqdiradi. Tarix o`sha birgina ko`rinish uchun turlicha madaniy ...... 
misollariga boy. Axir insonning modada birmuncha aniq ifodalangan tashqi 
qiyofasiga bo`lgan talablar ko`z o`ngimizda o`zgarmoqda. Boshqa yorqin misol – 
qator davlatlarda ayol axloqining jins rolidagi radikal o`zgarishlar. Jinsiy axloqqa 
ustanovka ham darrov qarama-qarshi tomonga o`zgaradi.  Masalan, yevropa 
mamlakatlarining tarixida biz quyidagi myetamorfozni kuzatishimiz mumkin: 
qadimgi dunyoning poligamiya va orgazstik madaniyatidan – Yangi davrning 
zolim qarshiliklari orqali – oxirgi o`n yillikning jinsiy inqilobiga, jinsiy 
munosabatlarda to`liq ozodlik va gomosyeksual nikoqlarning qonuniylashgunicha.  
Ijtimoiy mye'yorlarning sanab o`tilgan xususiyatlari ko`pincha individual 
ongda salbiy tuyqular – oddiy tushunmovchilikdan ochiq e'tirozgacha tuqdirishi 
mumkin. Shaxs manfaatlari va mye'yorning ryepryessiv tabiati o`rtasidagi nizo 
odamparvarlik jarayonlari bilan birmuncha tyekislanadi. Zamonaviy rivojlangan 
davlatlarda jamiyatning qonunga rioya qilishdagi kuchlanish Tyendyentsiyasi 
individuallik ko`rinishida ayon bo`ladi.  
Umuman olganda tyegishlilik va ichki qarama-qarshilikka qaramay ijtimoiy 
mye'yorlar har qanday jamiyat qayotida byebaho boshqaruvchi rolni o`ynaydilar. 
Ular ushbu jamiyat uchun ayni vaqtda istalgan mye'yoriy-ma'qullangan harakatlar 
maydonini yaratadilar, bu bilan shaxsni uning axloqiga qaratadilar. Ular jamiyat 
tomonidan nazorat vazifasini bajaradilar, namuna bo`lib xizmat qiladilar, axborot 
byeradilar, axloqni baholashga imkon byeradilar, uni oldindan aytib byeradi. 
Odamlar ularga qanday munosabatda bo`lmasinlar mye'yorlar mavjud va uzluksiz 
harakatlanadi.