Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

25

so‘zlandi. Xison kabi buyuk so‘z ustalari tomonidan sherlarda tartib etildi. Biroq Ali ibni 

Tolibning so‘zlagan g‘oyat balog‘atli xutbalari oldida bularni so‘zlab o‘ltirishga hojat 

qolmaydi. 

 

XULOSA 

 

Dunyodan ne-ne nomdor hukmdorlar, fotihlar, sohibqironlar o‘tdilar. Ular hayotlari 

davomida qancha-qancha ishlarni amalga oshirgandek bo‘ldilar. Hatto ba’zilari yer 

yuzidagi mamlakatlarning juda katta qismini o‘z qo‘llari ostida birlashtirishga muvaffaq 

bo‘laoldilar. Qancha-qancha qasrlar, saroylar, muhtasham imoratlar barpo qildilar. 

Kishilarni hanuz hayratga soluvchi mo‘‘jizakor imoratlarini qurdirdilar. Dahshatlaridan o‘z 

davrlarida olam titradi. Biroq, zamonlarning o‘tishi bularning barchasini kishilar dilidan 

birin-ketin chiqarib tashladi. Hech birlari mana shunchalik boylikka, hashamga ega 

bo‘lganligi bilan kishilar dilini o‘zlariga rom qilaolmadilar. 

Zero, tutayotgan ishlari, siyosatlari ko‘pincha havolari amriga itoatan bo‘lardi. Adolatni 

o‘z o‘lchovlari bilan o‘lchardilar. Haqqoniyatni o‘z ra’ylari bilan ifodalardilar. Mana shu 

tufayli bo‘lsa kerakki, ular vafot topishlari bilan nom-nishonlari ham vafot topib ketdi. 

Hech kim ularni dilida muhabbatla yod etmaydi. Zero, ular haqiqiy adolat va 

haqqoniyatni asl manbaidan o‘rganib, uni xalq orasida og‘ishmay amalga oshirish o‘rniga 

hoyu havaslarga ko‘milib, havolariga qulga aylanib, nafslari buyrug‘ini bajaruvchi xor 

kimsalar edilar. Kishi nafsining domidan ozod bo‘lmay turib hech qachon ozodlik 

nash’asini surolmaydi. Dunyo hokimiyatini butunlay o‘z qo‘liga kiritgan bo‘lsada, butun 

olam ahli uning amriga muntazir tursada, biroq o‘zi nafsining domidan o‘zini xalos 

etolmaydigan bo‘lsa, unday odamni shox emas balki gado deb atamoq savobga 

yaqindur. 

Nafs xohishlarida qutulmoq uchun, nafsni ba’zi bir nodonlar o‘ylagani kabi butunlay 

mahrumiyatga duchor qilish kerak emas. Bil’aks, uni xohishlarida o‘rtacha darajani 

topish lozim. Lekin bu o‘rtacha darajani kishi biron bir manbaaga suyanmay turib, o‘z 

aqli va ilmi bilangina o‘zicha topaolmaydi. 

Ilm va falsafada eng yorqin yulduzlar sifatida tanilgan kimsalar ham faqat o‘z aqllariga 

suyanganlari uchun mazkur darajani belgilashda xatoga yo‘l qo‘ydilar, og‘ib ketdilar. 

Ularning ilm va mantiqlariga maxliyo bo‘lib ergashgan bashariyat ham ular qilgan 

xatolari orqasida juda ko‘p jabru-jafolar tortdi. Adashishlar qorong‘uligida darbadar 

kezadi. Bunday o‘rtacha darajani o‘rganishlik uchun yagona manbaa bu vahiy ilohiy edi. 

Ya’ni, payg‘ambarlarga ergashishlik ular ko‘rsatgan yo‘lga yurishlik, buyurgan ishlarini 

qilishlik, ma’n etgan amallaridan to‘xtashlik bilan kishi adolatni, haqqoniyatni topa 

olardi. Adolat nima ekanligini tushunish uchun, uni amalda tatbiq etish uchun yagona 

qo‘llanma — bu ilohiy vahiydur. 

Ilohiy vahiy esa payg‘ambarlarga yuborilgan bo‘ladi. Demak, qolgan bashar mana shu 

ilohiy vahiy orqali adolat mezonini bilishga ega bo‘lgan payg‘ambar ko‘rsatmasini 

o‘rganishligi kerak. O’rganganda ham hech qanday o‘zining ra’yiga yopishib olmasdan, 

ko‘rsatmani o‘z xohishiga qarab o‘zgartirmasdan to‘g‘ri aql va sog‘lom qalb bilan 

o‘rganmog‘i kerakdur. Mana shunday sog‘lom qalb bilan payg‘ambar ko‘rsatmasini 

egallagan Abu Bakr kabi zot dunyoda hukmdorlik davrlarida adolatni asl mag‘zini 

ko‘rsata olishga muvaffaq bo‘laoldilar. Hukmdorlik ko‘zlarini pardalab, aqllarini hoyu-

havas zanjiriga kishanlab qo‘ya olmadi. Negaki, u janob payg‘ambar ko‘rsatmasini 

qalblariga to‘g‘ri joylab olgandilar, Mana shu ko‘rsatmadan na hukmdorlik davrlarida va 

na oddiy fuqarolik davrlarida chetga og‘madilar. 

Dunyoning maftunkor matolari aqllarini o‘g‘irlab, o‘zlarini orqasidan ergashtiraolmadi. 

---

Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin