|
www.ziyouz.com kutubxonasi
91
XULAFOI ROSHIDIN DAVRLARIGA QISQACHA MA’LUMOT
Islom tarixida janobi Rasululloh sallallohu alayhi vassallamdan so‘ng ish boshiga kelgan
hazrati Abu Bakr Siddiq, Umar ibni Hattob, Usmon ibni Affon va Ali ibni Abu Tolib
raziyallohu anhumlar hukmronlik qilgan vaqtlarini Xulafoi Roshidin davri deb nomlanadi.
Asosan, bu muborak davrda janobi Rasululloh alayhissalom Rabbil izzat tomonidan
yuborilgan hidoyat nurini yerning bir burchagida yoqqanlaridan keyin mazkur nurni
yerning qolgan burchaklariga ham yetkazildi. Madaniy olamdan qum sahrolari bilan
ajralib qolgan arab yerlarida yangi aqidaning tuxumi ekilgandi. Mana shu aqida rivojlanib
butun yer yuzi aholisiga erishtirilishi uchun Olloh taolo butun madaniy dunyo hayotidan
ajralib qolgan arab yerini tanlagandi. Mana shu yerdan aqida porloq nurini butun olam uzra
yoyaoldi. Bu narsa Olloh taolo va taborak mazkur yangi aqidani nechog‘lik o‘z rivoyatida va
himoyatida asrashligani ko‘rsatadi. Chunki ushbu aqidani avvalo biror katta
mamlakatning hukmroni qabul qilib keyin uni boshqalarga ham yuqoridan turib
majburan qabul qildirgani yo‘q. Balki hamma teng barobar avvalda mazkur aqidani
dunyo xalqlari orasida yoyilishiga to‘sqinlik qildi. Shunga qaramay, «Aqida» oddiy xalq
tomonidan qabul qilindi. Aqidani qabul qilganlar boshiga tushgan kunlar tarixdan sizga
ma’lumdir. Har qanday bilim va siyosat sohasida yo‘q darajada bo‘lgan oddiy kishilar mana
shu aqidani qabul qilishganidan so‘ng siyosat, madaniyat, odamgarchilik, axloq sohalarida
shunday yuksak darajaga erishdilarki, dunyo bundayini o‘z tarixida boshidan
kechirmagandi. Olam sahnasida hech qanday ahamiyat kasb etmagan oddiy kishilar,
madaniyat, axloq sohasidai yiroq holda jo‘ngana turmush kechirayotgan sodda odamlar,
mazkur aqidani qabul qilganlaridan keyin nafaqat madaniyat, axloqda yuksak darajani
egallash bilan kifoyalanib qoldilar, balki avvalda hech qanday o‘zligi bo‘lmagan kimsalar
endilikda aqida barokoti tufayli olamga axloq, madaniyat maydonida namuna bo‘lib
qoldilar. Dunyo butunlay jaholat hukmronligi ostiga tushib qolgandi. Mazkur aqidani
egallagan zotlar jahonni jaholat huqmronligidan qutqazib nuroniy olamga olib chiqdilar.
Hech qanday bosmaxona, radioeshittirish, televidenie bo‘lmagan bir zamonda ular
butun dunyo xalqlariga nisbatan juda oz bo‘lgan chorak asr mobaynida o‘zlari ega
bo‘lgan bilimlarini yetkaza oldilar. Bularning barchasi Olloh taoloning fazli va fayzi
tufayli amalga osha oldi. Nasroniy dinini qabul qilganidan keyin amalga oshdi. Mazkur
sultonning jiddi-jahdi bilan nasroniy dini Sharqdan asta-sekinlik bilan G’arb dunyosiga
kirib bordi. Hazrati Isoning hayotlik davrlarida bir necha kishilargina dinni qabul
qilishgandi, xolos. Mazkur davrdan 400 yil keyingana Rum sultoni nasroniylikni qabul
qilishi tufayli, Sulton rioyasi ostida din sifatida shakllanib yuzaga chiqa oldi. Ammo
Islomga kelsak, tarixda hech bir dinda ko‘rilmagan qisqa davr ichida biron-bir sulton
rioyasi ostida emas, balki oddiy xalq harakati orqasida, Rasululloh alayhissalom
hazratlaridan so‘ng chorak asr ichida Sharqda Indoneziyadan tortib G’arbda
Ispaniyagacha, Janubda Afrika mamlakatlari bo‘ylab tarqalib bo‘ldi. Islom o‘zining
dunyo bo‘ylab tarqalish bosqichida boshqa din va falsafa oqimlari tarqalish jarayonida
qilingani kabi odamlarni qo‘rqitib majbur qilib dinga kirgazgani yo‘q. Har kimga dunyoda
birinchi bo‘lib vijdon erkinligini berdi. Har kim o‘zi xohlagan va qalbi ishongan dinga itoat
etishi mumkin, deya e’lon etdi. Nasroniylar tomonidan ta’qibga uchragan yahudiylarni
Islom ozodlikka chiqardi, ularni diniy kamsitilishidan qutqarib oldi. Rum sultoni quvg‘uniga
uchragan yahudiylarni Islom o‘z qanoti ostiga olib, panoh berdi. Ularga erkin suratda
o‘z dinlariga ibodat qilishlari uchun imkoniyat yaratib berdi. Asrlardan beri doimiy ta’qib
ostida ezilgan yahudiylar Islom quchog‘ida panoh topdilar. Mana shu bepoyon
mamlakatlarda barpo bo‘lgan Islomiy davlat ham chetki hurujlar va fitnalar hamda ichki
kelishmovchiliklar tufayli tez orada parchalanib ketdi. Mazkur davlat o‘rnida yuzlab
Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin
Do'stlaringiz bilan baham: | 
