Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

XALIFALIK DAVRIDA TUTGAN ISHLARI 

 

Imom Hasanga bay’at qilingan paytda otalari shomliklar bilan jang qilishlik uchun 

kattagina qo‘shinni jihozlab qo‘ygan edilar. Hasan ham otalari qasd qilgan ishni oxiriga 

yetkazishlik niyatida mazkur tayyorlangan qo‘shinni jangovar holga keltirishga 

buyurdilar. Qays ibni Sa’dni esa lashkar bilan oldinga jo‘nashga amr etdilar. Ammo Olloh 

subxonahu va taolo Rasuli Akram salallohu alayhi vassallamning Hasan to‘g‘rilarida 

oldindan bergan xabarlarini haqiqatga aylantirishni xohladi-da, u janobga to‘g‘ri yo‘lni 

ilhom qildi. Zero, imom Hasan kishilarning o‘zlariga bergan bay’atlarini o‘ylab tekshirib 

qaradilar. U bay’at otalariniki kabi emasligiga aqllari yetdi. Zero, bay’at umum ittifoqla 

amalga oshirilgan bo‘lmay faqatgana Alining tarafdorlari bo‘lgan iroqliklar tomonidan 

berilgandi, xolos. Boshqa tomondan ham o‘ylab qarasak o‘zaro tortishuv bo‘lgan Iroq ahli 

yordamida hech qanday kuchli bir davlatni paydo bo‘lishi ham mushkul edi. Bundan ular 

ichidagi har xil kelishmovchiliklar oxiri ehtimolki, u janobni egallagan mansablaridan bir 

kuni mahrum etishligi mumkin. Mana shu sabablarni hisobga olgan imom Hasan bir 

necha shartlarni qo‘yib, sulh tuzishlikni taklif etgan holda Muoviyaga elchi orqali maktub 

yubordilar. Muoviya ham o‘z o‘rnida imom Hasanga osti imzolanib, muhr urilgan oq 

qog‘ozni yuborib, «mazkur qog‘ozga nimani shart qilishni istasangiz yozib yuboring», 

dedilar. Imom Hasan mazkur qog‘ozga bir necha shartlarni yozib yubordilar. Shartlardan 

eng muhimi o‘zlarini hamda lashkarini va otalarining tarafdorlarini hayotlarini 

saqlashlikni ta’minlash edi. Muoviya imom Hasan qo‘ygan hamma narsa va shartlarni 

so‘zsiz qabul qildilar va o‘zlari Iroqga keldilar. Imom Hasan Muoviyani ochiq yuz bilan 

istiqboliga chiqdilar va kutib oldilar. O’zlari hamda butkul lashkarlari Muoviyaga bay’at 

berdilar. Mana shu qilgan ishlari bilan Rasululloh hazratlarining «Bu o‘g‘lim sayyiddur, 

buning sababi-la ikki buyuk mo‘‘min toifaning o‘rtasi sulhga keladi» deb aytgan muborak 

bashoratlarini amalda isbot etdilar. Imom Hasanning Muoviyaga davlatni topshirishlari 

sababli Xulafoi roshidin davlatining ikkinchi davri bo‘lgan fitnalar avj olgan davri 

tugadi. Bu davrning boshlanishi isyonchilarning Usmonga qarshi qo‘zg‘olonlaridan bo‘lsa, 

nihoyasi imom Hasanning davlatni o‘z qo‘llari  bilan topshirishlari tufayli bo‘ldi. Mazkur 

fitna o‘n yillar davom etdi. Agar mana shunday qattiq fitna o‘zga bir davlat ichida ro‘y 

berganda edi, albatta o‘sha davlat tagtomiridan sug‘irilib butunlay inqirozga uchragan 

bo‘lurdi. Lekin Olloh subhonahu va taolo o‘zining qavmi diniga inoyat ko‘zi bilan qaragani 

sababli uning ahllari kalimasini yana birlashtirdi. O’zi va’da qilganidek uni yo‘q bo‘lib 

ketishliqdan saqlab qoldi. Olloh subhonahu va taolo bandalari uchun rozi bo‘lib tanlagan 

bu din to dunyo hayoti tugagunga qadar davom etadi. Gohida avjlangan kabi olamga 

nuri yorqinroq ko‘rinsa, gohida Ollohning hikamati-la avji pastlangan kabi dunyoda nuri 

---

Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin