п
Q Haw - О т б ЋI &
|
.. .;иск V' Избранное Медиа
|
»
|
C AJIT ATAJMACbI
|
|
сайттьш
|
сайт мп'йпны
|
сайт
|
бетлерине OTHJr ушын nmqjciune мел ер
|
|
жаналык
лары
|
сайт авторларыньш хукуклары
|
|
^ Мой
I ГOTGBO
I компьютер
Z\
Suwret 16. Klassikaliq kesteli dizayng’a misal
Joqaridag’i suwretde web bet kesteler ja’rdeminde bezelgen. Keste keteklerinde sayt atamasi, bir betten basqa betlerge gipersiltemeler, bettin’ tiykarg’i teksti, sayt jan’aliqlari, avtor xuquqlari tuwrali mag’liwmat jaylasqan.
Ayrim jag’daylarda ketekler arasinda «bos» ketekler qaldiriladi, olarg’a fon beriliwi ha’m mu’mkin. Bunin’ maqseti tig’iz jaylasqan tekst bloklarinin’ arasin ashiw.
Navigatsiya qatari
Navigatsiya siziqshasi— bul vertikal yaki gorizontal qatar tu’rde Web-brouzer aynasinin’ qaptalinda jaylasqan a’piwayi gipersiltemeler toplami. A’dette ol o’z aldina arnawli bir freymde bolip, ko’binese kesteler ja’rdeminde jaratiladi. Olar tekstli siltemeler yaki quramali suwretler (aktiv suwretler) ko’riniste boladi.
Tekstli gipersiltemelerden ibarat bolg’an navigatsiya siziqshasin islew a’piwayi ha’m an’sat orinlanadi. SHep freymge bes qatar ha’m 1 bag’anadan ibarat bolg’an keste qoyin’, ol freymnin’ eni ha’m biyikligin tolig’i menen iyelep turiw kerek. Keteklerge kerekli so’zler jazilip, giperssilkalarg’a aylantiriladi.
Sorawlar 1. Qanday grafikaliq formatlardi bilesiz?
Web betke grafikaliq obektlerdi qalay jaylastiramiz?
Web betke animatsiyaliq obektlerdi qalay jaylastiramiz?
Freymler degenimiz ne ha’m onv qanday maqsette qollanamiz?
Kesteli dizayn degenimiz ne?
Lektsiya-7
DREAMWEAVER PROGRAMMASINDA DINAMIKALIQ OBEKTLER JARATIW. Reje
Dinamikaiq ha’m interaktiv obektler
Sayt interaktivligin ta’miyinlew.
Web-stsenariyler
Tayanish tu’sinikler: Dinamikaliq obekt, Skript, JavaScript, VBScript, Microsoft ASP
Statikaliq (qatip qalg’an, o’zgermes) ssilkalar ha’zir «moda»dan shiqqan, xaliqara tarmaqtin’ birden bir belgisi - bul dinamika ha’m interaktivliq. Giperssilkalarin’izg’a «jan beriw» ushin Flash jaziwlarin yaki tu’ymeshelerin, aktiv suwretler qoyiwin’iz mu’mkin. Giperssilkalar ushin jetkilikli sanda grafikaliq ko’rinisler tayarlap qoysan’iz boldi, qalg’anin Dreamweaver o’z moynina aladi.
Oni misalda ko’rsetemiz. Aldin grafikaliq ko’rinisler toplamin tayarlap qoyamiz. Ha’r bir giperssilkag’a 4 grafikaliq ko’rinis kerek boladi:
Tu’ymeshe normal xalda turg’anda;
Tu’ymeshe u’stine kursor aparilg’anda;
Tu’ymeshe «basilip» turg’anda (giperssilka siltep turg’an bet juklengende);
Tu’ymeshe «basilg’an» xalda ha’m onin’ u’stinde kursor turg’anda
Endi bir neshe grafikaliq ko’rinis jaratamiz. Olar to’mendegishe:
Qara fondag’i aq ren’degi jaziw, ol tu’ymeshenin’ a’dettegi jag’dayinda ko’rinedi;
Qara fondag’i qizil jaziw, ol u’stine kursor aparilg’anda ko’rinedi;
Aq fondag’i qara jaziw, ol «basilg’an» jag’dayda ko’rinedi;
Aq fondag’i qizil jaziw, ol «basilip» turg’anda ha’m onin’ u’stine kursor aparilg’anda ko’rinetug’in bolsin.
Suwretler papkasinin’ ishinde Navqatar papkasin jaratayiq. Grafikaliq fayllardi sol papkada saqlayiq. Bul fayllarg’a at beriwde to’mendegi kelisimdi qabillayiq:
_up.gif;
< bet ati >_over.gif;
< bet ati >_down.gif;
< bet ati >_overdown.
Uliwma alg’anda sizde 20 grafikaliq ko’rinis boliw kerek. Jumisti an’satlastiriw ushin arnawli Web-grafika paketlerinen paydalaniwg’a boladi, misali Macromedia Fireworks. Olar navigatsiya qatari ushin kerekli bolg’an grafikaliq ko’rinislerdi, olardin’ HTML ha’m JavaScript-kodlarin avtomatik tu’rde jaratip beredi.
Grafikaliq obektlerdi tayarlap bolg’annan keyin Web-bet parametrlerin beremiz, olar tiykarg’i betten alinadi. Soni yadta saqlaw kerek, sayttin’ barliq betleri bir-birine sa’ykes boliwi kerek.
Endi navigatsiya qatarin jaratiw ushin kursordi shep freymge qoyip Common panelindegi Navigation Bar tu’ymeshesin basin’. (Insert menyuinin’ Interactive Images bo’limindegi Navigation Bar punktin tan’lasan’iz-da boladi). Ekranda Insert Navigation Vag dialog aynasi payda boladi.
Suwret 16. Insert Navigation Bar dialog aynasi
Nav Bar Elements diziminde navigatsiya qatarinin’ barliq elementleri keltirilgen. (A’dep ol jerde tek g’ana bir Dreamweaver jaratip qoyg’an element bar edi). Siz qalegen elementin’izdi tan’lap alip, oni o’zgertiwin’iz mu’mkin.
Element Name maydanshasinda element atin kiritemiz. Faylg’a at qoyg’anda atinan oni tanip alatug’in etip qoyiwimiz kerek, misali Contacts, Library.
Up Image maydanshasinda 1-shi jag’dayda payda bolatug’in suwret fayl ati beriledi (oni Browse ja’rdeminde beriwin’iz ha’m mu’mkin). Over Image maydanshasinda 2-shi suwret faylinin’ ati, Down Image — 3-shi jag’daydag’i suwret fayli, Over While Down Image maydanshasina bolsa 4-shi jag’dayda payda bolatug’in suwret faylinin’ ati. Ha’r bir maydanshanin’ on’ jag’inda Browse tu’ymeshesi jaylasqan ha’m onin’ ja’rdeminde kerekli faylg’a jol ko’rsetiw ha’m tan’law mu’mkin.
When Clicked, Go To URL maydanshasinda giperssilka siltep turg’an Web-bet faylinin’ ati kiritiledi. Maydanshanin’ on’ jag’inda jaylasqan in diziminde web bet sa’wleniwi kerek bolg’an freym tan’lanadi. Bul dizimnin’ Main Window punkti bul betti toliq ekrang’a jayip shig’aradi.
Insert diziminde navigatsiya qatarinin’ jaylasiw tu’ri tan’lanadi: gorizontal (punkt Horizontally) yaki vertikal (punkt Vertically). Al Use Tables tan’lang’anda Dreamweaver navigatsiya qatarin tablitsalar tiykarinda jaratadi. Endi File menyuindegi Save All Frames komandasin tan’lap barliq freymlerdi saqlan’.
Demek biz navigatsiya qatarin jaratip, oni freymde jaylastirdiq. Bul qatardag’i grafikaliq ko’rinisti o’zgertiw ushin yaki jan’adan element qosiw ushin bul qatardi (onin’ bir elementin) ajiratip alip, Modify menyuinde Navigation Bar punktin tan’laymiz. Ekranda Modify Navigation Vag dialog aynasi payda boladi ha’m onda siz qalegen o’zgerislerin’izdi kiritiwin’iz mu’mkin.
Sayt interaktivligin ta’miyinlew. Web-stsenariyler.
Dinamikaliq obektler jaratiwdin’ ekinshi joli — bul HTML-kodqa arnawli programmalardi kiritiw. Bul programmalar "klassikaliq" programmalastiriw tillerde jazilg’an bolip, stsenariyler, yaki skriptler dep ataladi (angl. script — stsenariy), sebebi bul programmalar bir elementtin’ ha’reketlerin yaki belgili bir waqiyanin’ ju’z beriw stsenariysin ta’riypleydi.
(Windows -din’ a’meliy programmalari aynasinda mish kursorinin’ ha’reketleri stsenariyler ja’rdeminde berilgen: bos maydanda, tablitsanin’ shegaralarinda, piktogrammalardin’ u’stine aparilg’anda, qatar basinda h.t.b.)
Bul programmalar HTML-kodqa WWWC (World Wide Web Consortium) ta’repinen standart bolip qabillang’an arnawli jup teg kiritiw joli menen a’melge asiriladi. Brouzer bunday HTML-kodti rasshifrovka etip stsenariylerdi oqiydi ha’m olardi tezde orinlaydi yaki bolmasa belgili bir waqiya ju’z bermegenshe shetke qoyip turadi.
Usinday interaktivlik stsenariyleri jaratilg’anligi sebepli dunya ju’zlik tor «janlandi», ko’pshilik Web-dizaynerler bolsa Web-programmistlerge aylandi.
Stsenariyler jaziw ushin bir neshe arnawli programmalar jaratilg’an. Olar stsenariyler jaziw tilleri yaki skript tilleri dep ataladi. Olardan en’ ken’ tarqalg’an bolip tek eki til esaplanadi: JavaScript ha’m VBScript.
JavaScript tili Java "klassikaliq" programmalastiriw tili tiykarinda Netscape firmasi ta’repinen islep shig’ilg’an. Sol sebepli JavaScript stsenariylerin en’ birinshi bolip Netscape Navigator 2.0 brouzeri qollap quwatlap baslag’an. Microsoft Internet Explorer bolsa JavaScript -ti 3.0 versiyasinan baslap quwatlap baslag’an. Sonin’day aq, Microsoft firmasinda o’zinin’ JavaScript dialekti islep shig’ilg’an. Ol JScript dep atalip, JavaScript ten ayirmashilig’i birneshe qosimsha komandalari bolg’an.
VBScript tili Microsoft ta’repinen JavaScript -ke «bizin’ juwap» degendey islep shig’ilg’an. Bul tildi tek g’ana Internet Explorer brouzerinin’ keyingi versiyalari «tu’sinedi». Sol sebepli yag’niy sa’ykes kelmegenligi ushin VBScript Web-ta stsenariyler jaziw ushin onsha qollanilmaydi. Biraq bul til serverli programmalastiriwda, atap aytqanda Microsoft ASP aktiv server betlerin jaratiwda en’ bas qural bolip esaplanadi.
JavaScript, VBScript tillerden basqa Web-stsenariyler jaziwda Perl, Python h.t.b. tilleri qollanilip baslag’an, biraq keyinshelik bul tiller ken’ tarqalmag’an. Bugingi ku’nde barliq jerde web stsenariyler JavaScript tilinde jaziladi. Bul til u’yreniw ushin jude an’sat bolip, programmistlerge jude ken’ mu’mkinshilikler beredi. Odan tisqari, bul tilde jazilg’an programmalardin’ ko’lemi az bolip, xa’zirgi ku’nde en’ u’lken mashqala bolg’an baylanis kanallarinin’ a’ste islew jag’daylarinda jude aktual bolip tabiladi.
Stsenariyler tilin qollap-quwatlaw ushin til interpretatori kerek boladi. Brouzer bettin’ HTML- kodinan stsenariydi ajiratip alip oni orinlaw ushin interpretatorg’a uzatadi. Interpretator stsenariy kodin analiz ha’m rasshifrovka qilip bolip, oni orinlaydi, keyin bolsa na’tiyjeni qaytadan brouzerge uzatadi.
Ha’r bir stsenariyler tiline o’zinin’ interpretatori kerek boladi. Bunday jantasiw arqali brouzerge qalegen programmalastiriw tilde jazilg’an programmani qollap- kuwatlawdi (ol tildin’ interpretatori bar bolsa) u’yretiw mu’mkin. Stsenariyler tilleri interpretatsiyalanatug’in dep ataladi, sebebi olarda jazilg’an programmalar ha’r bir orinlaniwda rasshifrovka qilinadi. Sonin’ menen olar tiykarinan kompilyatsiya bolatug’in tillerden (C++, Pascal, Java h.t.b.) pariq qiladi. Kompilyatsiyalanatug’in tillerde jazilg’an programmalar bir ma’rte rasshifrovka qilinip, mashina kodina aylantiriladi. Bul kod interpretatorsiz tikkeley kompyuter protsessori ta’repinen orinlanadi.
Site paneli
Sayt penen orinlanatug’in barliq a’meller Site panelinde orinlanadi. Bul panel ekranda ko’rinbey turg’an bolsa, oni Window menyuinin’ Site bo’limi yaki klavishasin basiw arqali shig’ariw mu’mkin. Sonday -aq Site menyuinin’ Site Map bo’limin tan’lawin’iz mu’mkin.
Site paneli to’mendegi suwrette ko’rsetilgen. Bul panel Dreamweaver din’ basqa panellerinen ayriqsha bolip, o’zinin’ instrumentlerine iye. Bul instrumentlerdin’ basqariw elementleri ja’rdeminde tez- tezden qollanilatug’in komandalarg’a, menyu qatarina ha’m status qatarina jetisiw mu’mkin.
Site paneli tiykarinan fayllar diziminen ibarat. A’dep onda tek g’ana sayttin’ lokal kopiyasinin’ fayllan dizimi Windows Baslawshisi (Provodnik) aynasindag’iday «terek» tu’rde keltiriledi.
ij
I Site [Assets I File-r EdiU VieWt Site*
JU
О И О''® П
I Unnamed Site 1 zi lLoca|View Zl
SHe ■ Unnamed Sile 1 (C:\Documenls
e>
|
ftp
|
П
|
images
|
(Щ
|
Picture
|
П
|
Picturel
|
П
|
Prise
|
la
|
I. gif
|
|
l.htm
|
<й
|
l.swf
|
Qi
|
I. swf
|
Lб
|
2.gif
|
Ul
|
2.htm
|
|
2. swt
|
Vl
|
3.HTM
|
Ul
|
4.htm
|
Ul
|
5.htm
|
Ul
|
6.htm
|
Ul
|
7.htm
|
б
|
8.htm
|
Ready
Site paneli
Edit Sites dialog aynasi
Site panelinin’ xujjet aynasi menen baylanisi
Web saytimizdin’ betleri tayar bolg’ani menen olar ele bir-biri menen baylanistirilg’ani joq, bul ele sayt emes, oni tarmaqta ja’riyalap bolmaydi. Sayttin’ betlerin bir-biri menen baylanistiriw ushin bul betlerde giperssilka - gipersiltemeler sho’lkemlestiriw kerek.
Gipersiltemeler bir neshe jol menen jaratiladi. Ha’zir biz gipersiltemeni Site paneli ja’rdeminde jaratiwdi u’yrenemiz.
Dokument aynasinda saytimizdin’ default.htm bas betin ashin’. Onin’ ushin sayttin’ lokal kopiyasi saqlanatug’in papkadag’i fayl atinda mishti eki ret shertiw jetkilikli. Kelin’, birinshi (bas) bette bizin’ qizig’iwshiliqlarimiz xaqqindag’i Hobby.htm betke silteme bereyik.
Xujjet aynasinda «menin’ qizig’iwshiliqlarim» tekstin ajiratip alin’, keyin bolsa qasiyetler redaktorindag’i Link qatarina qaran’, ol jerde gipersiltemenin’ internet-adresi berilgen boladi. Onin’ on’ jag’inda eki znachok boladi. Birinshisi papka ko’riniste bolip, oni ashqanda Select File dialog aynasi payda boladi.
Ekinshi znachokti bolsa mish penen uslap Site panelinde jaylasqan kerekli fayl u’stine aparip qoyiw kerek. Biz oni Hobby.htm faylinin’ u’stine qoyamiz. Sonda qasiyetler redaktorinin’ Link qatarinda bul bettin’ adresi payda boladi. Bul a’meldi biz basqasha orinlawimiz ha’m mu’mkin edi, onda sayt aynasinda Hobby.htm faylin uslap Link qatarina aparip qoyamiz.
Bul a’meldi Projects.htm fayli menen orinlan’, biraq aldin «orinlag’an proektlerim» tekstin ajiratip alin’. Endi bolsa siltemeler turg’an betke (Links.htm) gipersilteme jaratamiz ha’m avtor tuwrali mag’liwmat saqlanip turg’an betke (About.htm) siltemeni du’ziwleymiz. "bul jerde" so’zin ajiratip alin’ ha’m qalegen jolin’iz benen gipersilteme jaratin’. Keyin kursordi «men tuwrali» teksti u’stine qoyip, gipersilteme jaratin’.
Sayt tayar boldi. Dokument aynasin jabin’. Endi saytti tarmaqta ja’riyalaw mu’mkin.
Sorawlar 1. Dinamikaiq ha’m interaktiv obektler degenimiz ne?
41
Dinamikaliq obektlerdi qalay jaratamiz?
Skript degen ne ha’m onin’ qanday tu’rleri bar?
Interaktivlik stsenariyleridi jaratiw tilleri?
Lektsiya-8 WEB-BETTI INTERNETTE JA’RIYALAW (PUBLIKATSIYA QILIW) Reje: 4. Web betti tarmaqta ja’riyalaw usillari
Web betlerdi ja’riyalaw boyinsha ma’sla’ha’tler
Web betti serverde jaylastiriw
Domenlik atlar
Tiykarg’i tu’sinikler: Web-server, Administrator, FTR-server, FTP-klient, IP-adres, Domen, Login
Sayt jaratilg’annan keyin avtor o’zinin’ Web-betlerin ken’ auditoriyag’a tanitiw ushin bul betlerdi Web-server programmasi islep turg’an kompyuterdin’ qatti diskine qoyiwi kerek. Bul protsess «publikatsiya» - ja’riyalaw dep ataladi.
Onin’ u’sh joli bar.
Birinshi, en’ an’sat jol - bul sayttin’ barliq fayllarin disketa yaki basqa ko’pko’lemli diskke (Iomega Zip,CD, strimer lentasi, vinchester h.t.b.) jazip alip Web-server administratorina beriw. Administrator oni tiyisli papkag’a ko’shirip aladi da programmaliq ta’miyinlewge kerekli nastroykalar beredi. Bul ju’de a’piwayi usil, a’sirese Web-server o’zin’izdin’ ka’rxanan’izdin’ menshigi bolsa, onda siz saytin’izdin’ fayllarin lokal tarmaq arqali yaki elektron pochta menen jiberiwin’iz mu’mkin. Ekinshi usil onday ko’p tarqalmag’an. Gey bir biypul Web-serverler paydalaniwshig’a saytinin’ fayllarin Web brouzer arqali ju’klew mu’mkinshiligin beredi. Bul usildin’ abzallig’i onda ju’klew ushin tiyisli maydanshalarg’a kerekli fayllardin’ atlari jazilip, Submit (jo’neltiw) tu’ymeshesi basiladi. Usildin’ kemshiligi bolsa bir waqittin’ o’zinde jiberiw mu’mkin bolg’an fayllar sani sheklengenligi (a’dette 5), olardin’ jiberiliwin qadag’alaw mu’mkinshiliginin’ joqlig’i ha’m baylanis jasaw qiyinlig’i.
U’shinshi usil en’ ken’ tarqalg’an. Onin’ ushin FTP internet-protokolinan paydalaniladi. Bul protokol ja’rdeminde tarmaq ishinde FTP-klientten FTR-serverge ha’m serverden klientke fayllardi jiberiw a’melge asiriladi.
FTP protokolinin’ o’zgesheligi klient FTP-server menen o’zinin’ kompyuterinin’ lokal diski menen isleskendey islese beredi. Ol fayllardi jaratiwi, kopiyalawi, ko’shiriwi mu’mkin. Web-servera administratori programmani iske tu’sirip saytin’iz ushin tu’b papka aship beredi ha’m sol papkag’a avtorg’a dostup berip qoyadi. Sayt avtori RTP-klient programmasi ja’rdeminde FTP-server menen baylanis jasap, bul papkag’a saytinin’ fayllarin kopiyalaydi. Administrator bolsa Web-serverdi jan’a saytti taniytug’in etip konfiguratsiya etedi. Keyinshelik avtor saytin jan’alaw kerek bolsa, ol qaytadan FTP- serverge shig’ip, onin’ diskine jan’alang’an fayllardi ko’shiredi, bunda fayllardin’ go’ne versiyalari o’shiriledi.
FTP-serverge qosiliw ushin paydalaniwshi server administratori ta’repinen berilgen ati ha’m parolin kiritiw kerek.
Serverde saytin’izdi ja’riyalawda FTP protokolinan paydalaniw ushin to’mendegilerdi orinlawin’iz kerek
Avtor biypul serverde dizimnen o’tedi, FTP serverge kiriw ushin ati ha’m parolin belgileydi. Odan keyin server diskinde saytinin’ tu’b papkasi jaratiladi, a’dette onin’ ati avtordin’ registratsiyadan o’tken ati menen birdey boladi.
Avtor FTP-klient programmasi ja’rdeminde server menen baylanisadi ha’m birdenine o’zinin’ papkasina tu’sedi.
Avtor serverdin’ diskine saytinin’ fayllarin kopiyalaydi. Sonday aq fayllardin’ jan’a versiyalarin go’ne fayllardin’ ornina jazadi, fayllardin’ atin o’zgertiw, ko’shiriw mu’mkin. Islenetug’in jumis ko’lemi ju’de ko’p bolsa, onda tolig’i menen papkanin’ ishindegi fayllar joq qilinip, ornina jan’adan fayllar kopiyalang’ani maqul.
Avtor FTR-serverden shig’iwdi umitpaw kerek.
Avtor brouzerdi iske tu’sirip, saytin tekserip ko’redi ha’m qatelerin o’zgertip, 2 - 5 qademlerdi qaytalaydi.
Dreamweaver programmasinin’ o’zinde FTR protokoli ja’rdeminde saytti ja’riyalaw ha’m basqariw mu’mkin. Dreamweaver o’zi o’zgeris kiritilgen fayllardi dizimge aladi ha’m serverge tek g’ana o’zgertilgen fayllardi kopiyalaydi.
Web betlerdi ja’riyalaw boyinsha ma’sla’ha’tler
Uliwma aytqanda, Web betliklerdi ja’riyalawdin’ ko’p jollari bar, misali qidiriw sistemalardin’ bazasina qosiw ushin jiberiw yaki bannerli almasiw sistemasina qosiliw h.t.b.
Web betti ja’riyalawdan aldin FTP-serverdin’ nastroykalarin puxtalap tekseriw kerek, bul jerde qate jibersen’iz, keyinshelik sayttin’ joq qiling’an kopiyasi menen isleskende oni du’zetiw qiyin boladi. FTP-klient programmasinan paydalanip FTP-server menen baylanis jasan’ ha’m sizin’ saytin’izdin’ tu’b papkasina kerek emes bir fayldi jiberip ha’m tezde oni o’shirip ko’rin’. Bul jumisti orinlay alsan’iz, demek sizde bul saytqa dostup bar bolg’ani, yag’niy siz bul sayt fayllari menen islese alasiz. Keri jag’dayda tarmaq administratorina xabarlasiwin’iz kerek.
FTP-server menen baylanis jasaw ushin Connect to remote host tu’ymeshesin basiwin’iz kerek, ol Site panelinde jaylasqan boladi. Onin’ basqa joli Site panelinin’ menyuindegi Site bo’liminde Connect punkti tan’lanadi yaki +++ klavishalar kombinatsiyasi basiladi. Egerde siz sayt nastroykalarinda paroldi saqlawdan bas tartqan bolsan’iz (Site Definition dialog aynasindag’i Remote Info bo’liminde Save aldinda turg’an flajokti alip taslag’an bolsan’iz), Dreamweaver sizden parol kiritiwin’izdi soraydi.
Saytin’izdi ja’riyalawdin’ en’ a’piwayi joli - bul lokal kopiyanin’ fayllari diziminde tu’bir papkani tan’lap panelde Put File(s) tu’ymeshesin basiw. Bul tu’ymeshe fayllardi FTP-serverge kopiyalaw protsessin iske tu’siredi. Sonday-aq siz paneldin’ Site menyuindegi yaki kontekstli menyudag’i Put punktin tan’lawin’iz ++ klavishler kombinatsiyasin basiwin’iz mu’mkin.
SitelAssets
|
FileT Edit-.
|
View-i- Site-i-
|
|
.ѕ O
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |