Microsoft Word usmon mushafi ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
22
haq» (Haqiqatni zohir qilish) jurnalining 1918 yil 18 yanvar sonida bosilgan maqolada 
Mushafning avvalgi makoni Samarqand shahri ekanligi ta’kidlanib, u o‘z o‘rniga 
qaytarilsa yaxshi bo‘lar edi, degan fikr olg‘a suriladi. «Mushaf uchun toshdan yasalgan 
maxsus lavh hanuzgacha o‘z o‘rnida bo‘sh turmoqda»— deyiladi. 
Mashhur olim Muso Jorulloh o‘zining Petrogradda chiqadigan gazetasida shunday 
yozadi: “Xo‘ja Ahror masjididan ba’zi muftiylarning xiyonati oqibatida olib ketilgan 
Usmon Mushafi oxir-oqibat yana musulmonlar qo‘liga qaytib keldi. Agar Samarqandda 
qolganda murid-muxlis ziyoratchilar yoki ajnabiy sayyohlar tomonidan olib ketilib, 
bugunga kelib bir varag‘i ham qolmagan bo‘lur edi. Mushaf avvalda Xo‘ja Ahror 
masjidining vaqfi bo‘lganligi uchun Turkiston musulmonlarining talabi to‘g‘ridir. (Ushbu 
talab to‘g‘risida keyinroq so‘z yuritamiz. Muallif). Ka’ba kaliti kabi amonatning o‘z 
egalariga qaytarilishi ularning isbot talab qilmaydigan haqlaridir. Lekin, ular Mushafni 
zarar tegmaydigan, xavfsiz joyda saqlashlik to‘g‘risida o‘ylashlari kerak. Mushaf bir 
kishining mulki emas, balki, u barcha musulmonlarga tegishlidir. Bugunga kelib 
Mushafning 552 varag‘i qolgan va taqriban yarmi ziyoratchilar tomonidan o‘g‘irlanib, 
talon-taroj qilish oqibatida yo‘qolgan. Hofiz Abdul Karim afandi Yunus kutubxonasida 
mana shu Mushafning bir necha varaqlari bor. 
 
TURKISTON MUSULMONLARINING MUSHAFNI O‘ZLARIGA QAYTARISH 
TO‘G‘RISIDAGI TALABLARI 
Ufa Diniya nazorati qarorgohida Mushafi Usmoniy 1924 yilgacha saqlandi. Rusiya 
musulmonlari barcha joylardan kelib uni ziyorat qilayotganliklari xabari Turkiston 
mintaqasidagi Buxoro, Samarqand, Toshkent, Farg‘ona musulmonlariga tarqaldi. 
Turkiston ahlining tarixiy merosi bo‘lgan Mushafning asl joyi Samarqand shahri 
ekanligini ko‘pchilik bilar edi. Shunga qaramay Ufa Diniya nazorati ashoblari Mushafni 
o‘z qaramog‘ida saqlayotgani hamda uning vorislariga shukrona aytib, xursandliklarini 
baham ko‘rish haqida lom-mim, demaganlari Mushafni o‘zlarida olib qolish niyatida 
ekanliklarini ko‘rsatar edi. O’zbekistonda o‘sha paytda ko‘zga ko‘ringan diniy 
arboblardan Shayxul Islom To‘raxon Maxdum Xo‘qandiy va boshqalar bilan Ufa diniya 
nazorati orasida ushbu masala yuzasidan yozishmalar davom etar va orada choparlar 
borib-kelib turar edi. Oxiri To‘raxon Maxdum o‘z hamrohlari bilan Moskva, Leningradga 
safar qilib, ikki oy mobaynida hukumat doiralariga qatnab, shu orada Lenin bilan 
uchrashdi va uni Mushafni O’zbekistonga yuborish uchun farmon chiqarish zarur 
ekanligiga qanoatlantirdi. 
Shunday vaziyat davom etayotgan paytda Ufa shahrida qurultoy o‘tkazildi. Ushbu 
hodisa to‘g‘risida menga shayx Yusuf Jorulloh Al-Fanzoviy shunday hikoya qilib berdi: 
“Qurultoyda Turkiston mintaqasidan 75 vakil qatnashdi. Mushaf masalasiga kelganda 
o‘rtada janjal ko‘tarildi. Turkistonliklar tarafidan hatto baland ovozda: Mushafni 
qaytarmaslik o‘z birodarlari haqqiga zo‘ravonlikdan o‘zga narsa emas. Islomda bunday 
ishlar joiz emas!— degan gaplar aytildi. Xullas, gap ko‘p bo‘lib oqibat janjal-
shovqingacha borib yetdi”. 
Inqilobdan keyin ta’sis topgan Toshkent va Sirdaryo viloyati musulmonlarining 
“Islomiy jamiyat”i O’zbekiston musulmonlari nomidan hukumat doiralariga Mushafi 
Sharifni Turkistonga qaytarish to‘g‘risida murojaat qabul qildi. Ushbu murojaatni gazeta-
jurnallarning ko‘pchiligi qo‘llab-quvvatladi. Shuningdek, Turkistondagi tarixiy muzeylar 
va qadimiy osor-atiqalar ishi bo‘yicha tuzilgan komitet o‘zining 1922 yil 18 fevraldagi 
qaroriga asosan o‘sha yilning 15 martida Sovet hukumatiga Mushafni Turkiston 

---

Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi. Shayx Ismoil Maxdum